Khi ra đời, chính sách BHXH có mục tiêu chủ yếu là tích cóp một phần thu nhập của người NLĐ khi còn đi làm để có lương hưu khi hết tuổi làm việc, ban đầu chỉ áp dụng với khu vực nhà nước. Tới năm 1995, BHXH chính thức được mở rộng cho NLĐ khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước tham gia. Trong các chế độ BHXH, quyền rút BHXH một lần luôn thu hút nhiều sự quan tâm của người tham gia.
Giai đoạn 1995-2003, chính sách BHXH một lần cho phép NLĐ nhận khi nghỉ việc, kể cả trường hợp đã đóng đủ năm để nhận lương hưu cũng được nhận một lần nếu muốn, hoặc bảo lưu để khi đủ tuổi nhận lương hưu.
 |
NLĐ chờ làm thủ tục nhận BHXH một lần. |
Với chính sách trên, người nhận BHXH một lần liên tục tăng, đặc biệt là NLĐ khu vực ngoài nhà nước. Nhằm hạn chế tình trạng hưởng BHXH một lần, tháng 1/2003, Chính phủ ban hành Nghị định 01/2003/NĐ-CP, không cho phép NLĐ nhận BHXH một lần khi còn tuổi làm việc (trừ trường hợp ra nước ngoài định cư, mất sức 61% trở lên), thời gian đã đóng BHXH được ghi sổ để đóng tiếp sau, hoặc nhận khi tới tuổi nghỉ hưu mà không đủ điều kiện nhận lương hưu. Tuy nhiên, tại thông tư hướng dẫn nghị định trên, vẫn cho phép nhận BHXH một lần sau 6 tháng nghỉ việc.
Sau đó, Luật BHXH năm 2006 ra đời, cho phép NLĐ sau nghỉ việc 12 tháng được nhận BHXH một lần, nếu số năm đóng BHXH chưa đủ 20 năm (chưa đủ điều kiện nhận lương hưu).
Trước thực trạng NLĐ hưởng BHXH một lần ngày càng tăng, để đảm bảo an sinh xã hội dài hạn, đảm bảo quyền lợi và cuộc sống cho NLĐ khi hết tuổi nghỉ hưu, Luật BHXH năm 2014 ra đời đã bỏ quy định cho phép hưởng BHXH một lần khi chưa tới tuổi nghỉ hưu (Điều 60); chỉ cho phép nhận BHXH một lần với một số trường hợp, như ra nước ngoài định cư, mắc bệnh hiểm nghèo. Quy định tại Điều 60 trên cũng là luật hoá Nghị quyết 15-NQ/TW năm 2012 của Trung ương, Nghị quyết 21-NQ/TW năm 2012 của Bộ Chính trị.
Tuy nhiên, Điều 60 chưa kịp có hiệu lực, một bộ phận NLĐ, chủ yếu khu vực phía Nam đã không đồng tình, đồng thời kiến nghị tiếp tục cho nhận BHXH một lần sau khi nghỉ việc và còn tuổi lao động. Sau đó, Quốc hội đã có Nghị quyết 93/2015/QH13, tiếp tục cho phép NLĐ nhận BHXH một lần. Điều kiện hưởng BHXH một lần lúc này về cơ bản lại trở lại giai đoạn thực hiện Luật BHXH 2006 và được thực hiện cho cả nhóm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện, nâng mức hưởng. Cụ thể, mỗi năm đóng BHXH trước năm 2014 được tính hưởng một lần bằng 1 tháng lương tính đóng, mỗi năm đóng sau năm 2014 được tính hưởng bằng 2 tháng lương tính đóng.
Trong quá trình nghiên cứu sửa đổi Luật BHXH hiện hành, Bộ LĐ-TB&XH cho biết, để phục vụ cho việc phân tích, đánh giá tình hình thực hiện chính sách hưởng BHXH một lần, bộ này đã chủ trì phối hợp một số đơn vị liên quan tổ chức khảo sát thực tế tại 4 địa phương, gồm: Hà Nội, TPHCM, Bắc Giang và Long An.
Bên cạnh đó, Bộ LĐ-TB&XH cũng phối hợp với Ban Kinh tế Trung ương, BHXH Việt Nam tổ chức khảo sát tại 8 tỉnh uỷ, thành uỷ và trực tiếp tại 16 doanh nghiệp, nhằm sơ kết 5 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 28-NQ/TW, nội dung trọng tâm là khảo sát về hưởng BHXH một lần.
Đồng thời, BHXH Việt Nam cũng chỉ đạo BHXH 63 địa phương rà soát số liệu, phân tích nguyên nhân, xây dựng báo cáo về tình hình hưởng BHXH một lần.
Số liệu thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy, giai đoạn 2016-2022, cả nước có hơn 4,84 triệu NLĐ đề nghị và được giải quyết hưởng BHXH một lần. Sau khi hưởng BHXH một lần, có khoảng gần 1,3 triệu người quay trở lại tiếp tục đóng BHXH (chiếm 26% số người hưởng BHXH một lần).
Khảo sát tại Hà Nội cho kết quả: Tình trạng nhận BHXH một lần diễn ra rất ít, giai đoạn 2016-2022 chỉ có 196.000 người nhận, sau đó có 60% tương đương 120.000 người quay trở lại tiếp tục đóng BHXH để hưởng hưu. Tuy nhiên, số nhận BHXH một lần lại đặc biệt cao ở các tỉnh thành khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long.
Bình quân giai đoạn trên, mỗi năm có hơn 591.000 người hưởng BHXH một lần, năm sau luôn cao hơn năm trước, với tốc độ tăng trung bình khoảng 12,3%/năm.
Cùng giai đoạn 2016-2022, tổng số người tham gia BHXH tăng mới hơn 5,2 triệu người, tương đương tỷ lệ 1,5 người tham gia mới BHXH có 1 người hưởng BHXH một lần. Cũng vì lý do này, tới nay cả nước có mới hơn 17,5 triệu người tham gia BHXH.
