Nhiều biến tướng
Việt Nam có gần 9.000 lễ hội được tổ chức trong một năm, thu hút hàng triệu người tham gia. Tuy nhiên, các lễ hội đang dần mất đi ý nghĩa truyền thống mà mang nặng tính chất cầu cúng, bị thương mại hóa... Ông nghĩ sao về vấn đề này?
Thời điểm bắt đầu một năm mới, ai cũng mong ước những điều tốt đẹp nhất vì vậy không khó hiểu khi nhiều người đổ đến các thiết chế tâm linh như chùa, đình, đền… để thỏa mãn ước nguyện. Hành động này tạo động lực tinh thần tốt cho mỗi người, tạo thêm quyết tâm để đạt được những mục đích đó. Hơn thế, đến với các thiết chế tâm linh cũng giúp chúng ta hướng thiện, “biết sợ” khi làm việc xấu. Đây cũng là những đức tính rất cần cho xã hội.
 |
Nét đẹp truyền thống ở hội thi kéo lửa, thổi cơm tại đình làng Thị Cấm (Xuân Phương, Hà Nội) Ảnh: Lâm Thùy Dương |
Tuy nhiên, xu hướng cầu tài, cầu lộc hay các hiện tượng mê tín khác nảy sinh cùng lễ hội là những vấn đề có thật. Có những nguyên nhân xuất phát từ văn hóa nhưng cũng có nguyên nhân từ xã hội. Xã hội hiện nay có những bấp bênh, may rủi, không dự đoán được. Nhiều người có niềm tin sai lệch vào quyền lực của thế giới siêu nhiên “phù hộ” để có sự thành công, thăng chức, lên quyền… mà không hoàn toàn dựa vào năng lực.
Chúng ta có thể nhìn thấy hệ quả của việc ấy ở các lễ hội như lễ hội khai ấn đền Trần, việc người dân ùn ùn đến với các đền Bảo Hà, đền Chợ Củi... những đền phủ được đồn là linh thiêng, đem lại may mắn. Sự phát triển của mạng xã hội lại làm lan truyền nhiều hơn những thông tin mê tín dị đoan này. Tất cả khiến cho nhiều lễ hội phải tự quảng bá bằng cách làm tăng tính tâm linh, linh thiêng để thu hút thêm người dân. Mê tín dị đoan từ đó nảy nở, phát sinh nhiều hơn, ảnh hưởng không tốt đến đến xã hội và văn hóa.
Nhiều năm qua, một số lễ hội có sự thay đổi từ cách tổ chức đến quản lý nhưng hình ảnh phản cảm như tranh, cướp lộc, đốt quá nhiều vàng mã… vẫn tiếp diễn?
Trẩy hội đầu xuân là nét đẹp văn hóa của người Việt. Dù công tác quản lý lễ hội tốt dần lên qua từng năm, nhưng vẫn còn một số lễ hội bị biến tướng, sai lệch, thương mại hóa....
Điều này xuất phát từ nguyên nhân chủ quan, thuộc về bản chất của lễ hội, khi đây là cuộc vui đông người, có liên quan đến tín ngưỡng, tâm linh. Cha ông ta đã từng nói “vui xem hát, nhạt xem bơi, tả tơi xem hội” như một cách ví von về một cuộc vui đông người.
Nguyên nhân khách quan đến từ việc chúng ta đang sống trong nền kinh tế thị trường, ở đó, những yếu tố, quy luật của nền kinh tế ấy đã len lỏi vào mọi mối quan hệ xã hội, trong đó có cả văn hóa, cụ thể hơn là lễ hội truyền thống. Khi những lợi ích vật chất trở thành một trong những mục đích chính khi tổ chức lễ hội, dễ dàng thấy những hành vi lợi dụng lễ hội để thương mại hóa, trục lợi. Và chúng ta đã chứng kiến rất nhiều các nghi lễ bị giải thiêng vì mục đích thương mại hóa, những hoạt động thái quá trong tổ chức lễ hội truyền thống vì mục đích trục lợi.
Theo ông, cần siết quản lý lễ hội ra sao để hạn chế những hành động mê tín, buôn thần bán thánh, trục lợi tâm linh?
 |
Người dân không nên đặt nặng cầu cúng khi đến các lễ hội xuân. |
Việc thương mại hóa trong các lễ hội là xu thế tất yếu trong nền kinh tế thị trường. Việc tổ chức lễ hội giờ đây mang nhiều mục đích khác nhau về văn hóa, kinh tế, chính trị, xã hội. Điều chúng ta phải phản đối là việc thương mại hóa thái quá, trục lợi tâm linh từ hoạt động tổ chức lễ hội.
Để lễ hội thực sự là sự kiện của cộng đồng, tôn vinh những giá trị văn hóa của dân tộc, chúng ta có thể áp dụng các giải pháp đồng thời: Chính quyền địa phương thực hiện các biện pháp quản lý và giám sát chặt chẽ việc tổ chức các lễ hội, nhất là việc xây dựng các quy định và hướng dẫn cụ thể về cách tổ chức lễ hội, giới hạn quảng cáo thương mại, kiểm soát hoạt động kinh doanh. Tiếp đến là tăng cường ý thức cộng đồng, giữ gìn và tôn trọng giá trị văn hóa lễ hội. Cần khuyến khích, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong việc tổ chức, quản lý lễ hội.
Chính phủ và các cơ quan quản lý có thể thiết lập các quy định pháp lý cụ thể và chặt chẽ để hạn chế hoạt động thương mại thái quá trong các lễ hội; xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
Khuyến khích hình thức tài trợ hợp lý, thay vì phụ thuộc quá nhiều vào doanh nghiệp, quảng cáo thương mại (khuyến khích tài trợ từ các tổ chức phi lợi nhuận, tổ chức xã hội, và các nhóm quan tâm đến văn hóa) để không làm mất bản sắc của lễ hội.
Siết quản lý
Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Bộ VHTTDL) đã ban hành Bộ tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống. Theo ông, bộ tiêu chí này góp phần định hướng, xây dựng các lễ hội an toàn, văn minh như thế nào?
Môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống có ý nghĩa rất quan trọng trong việc xây dựng ứng xử văn minh, không gian tâm linh phù hợp cho việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống cũng như tạo điều kiện cho con người thực hành và phát triển nhân cách, đạo đức từ những giá trị của lễ hội.
“Xu hướng cầu tài, cầu lộc hay các hiện tượng mê tín khác nảy sinh cùng lễ hội là những vấn đề có thật. Có những nguyên nhân xuất phát từ văn hóa nhưng cũng có nguyên nhân từ xã hội. Xã hội hiện nay có những bấp bênh, may rủi, không dự đoán được. Nhiều người có niềm tin sai lệch vào quyền lực của thế giới siêu nhiên phù hộ để có sự thành công, thăng chức, lên quyền… mà không hoàn toàn dựa vào năng lực” PGS.TS Bùi Hoài Sơn
Ngành VHTTDL đã nỗ lực trong việc chấn chỉnh hoạt động tổ chức và quản lý lễ hội ở các địa phương. Nghị định 110/NĐ-CP năm 2018 về việc quản lý và tổ chức lễ hội thực sự đã là một bước tiến lớn, giúp hoạt động này trở nên rõ ràng, chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, việc tổ chức và quản lý lễ hội vẫn còn nhiều khó khăn, một phần đến từ bản chất lễ hội là một cuộc vui đông người nên dù quản lý đến đâu cũng khó có thể tránh được những sai sót, phần khác đến từ xu hướng thương mại hóa trong việc tổ chức lễ hội, hiện tượng mê tín dị đoan đi kèm với các hoạt động tâm linh… khiến chúng ta không thể lơ là với hoạt động quản lý lễ hội.
Tôi đánh giá cao Bộ tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống vừa được Bộ VHTTDL ban hành. Điều này chứng tỏ chúng ta rất quan tâm đến xây dựng môi trường văn hóa, không chỉ ở riêng lễ hội truyền thống, mà trong tất cả các môi trường khác như khu dân cư, công sở, trường học. Đây là một hướng đi đúng khi trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định xây dựng môi trường văn hóa là một nhiệm vụ quan trọng nhất trong phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam.
Bộ tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống bước đầu phát huy hiệu quả trong việc quản lý các lễ hội truyền thống. Thời gian tới, các tiêu chí cần được cụ thể hóa như thế nào để bộ tiêu chí này phát huy hết giá trị trong những mùa lễ hội tiếp theo?
Mỗi di tích, lễ hội lại có những đặc điểm riêng, vì thế, cụ thể hóa các tiêu chí về xây dựng môi trường văn hóa là rất cần thiết. Theo tôi, 9 nhóm tiêu chí, với 44 tiêu chí cụ thể, có xác định trách nhiệm thực hiện của các bên liên quan chính là kim chỉ nam để đơn vị quản lý di tích, lễ hội triển khai, thực hiện hiệu quả việc tổ chức và quản lý lễ hội ở địa phương.
Điều này cũng phù hợp với xu thế phân cấp, phân quyền gắn với trách nhiệm mà Chính phủ đang quyết tâm theo đuổi và chủ trương tăng cường hoạt động quản lý văn hóa, thay vì làm văn hóa mà Bộ VHTTDL đã đề ra từ nhiệm kỳ này.
Cảm ơn ông!
