Vì bận nhiều việc nên tôi chỉ xem qua, nhân dịp chúng ta đang từng bừng kỷ niệm 70 năm ngày giải phóng Điện Biên - một chiến thắng lịch sử làm chấn động địa cầu. Và ca khúc Giải phóng Điện Biên của nhạc sĩ Đỗ Nhuận lại vang lên khắp cả nước, tôi tìm cuốn hồi ký và đọc kỹ, có nhiều chuyện lạ, chuyện ít biết về người nhạc sĩ tài năng này.
Nhạc sĩ Đỗ Nhuận sinh năm 1922, mất năm 1991, là tổng thư ký đầu tiên của hội nhạc sĩ Việt Nam. Ông được coi là ngôi sao sáng của nền âm nhạc Việt Nam. Ông là nhạc sĩ Việt Nam đầu tiên viết Opera với vở Cô sao. Là nhạc sĩ duy nhất trong thế hệ tân nhạc đầu tiên ở nước ta được đào tạo bài bản (Học ở nhạc viện danh tiếng mang tên nhà soạn nhạc Nga vĩ đại Tchaikovsky từ 1960 đến 1962).
Theo nhạc sĩ Vũ Tự Lân thì Đỗ Nhuận là người lắm tài… kéo đàn violon, thổi tiêu, sáo, đóng kịch và viết kịch, sáng tác bài hát hay mà vẽ cũng không xoàng.
Những tác phẩm âm nhạc của ông sống mãi với thời gian như Du kích ca, Áo mùa đông, Du kích sông Thao, Hành quân xa, Trên đồi Him Lam, Việt Nam quê hương tôi…
Bài hát Chiến thắng Điện Biên đã trở thành nhạc hiệu của đài phát thanh và truyền hình Việt Nam.
Ông được trao tặng huân chương độc lập hạng nhì và được truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
Âm thanh cuộc đời hồi ký của nhạc sĩ Đỗ Nhuận cuốn thực sự cuốn hút tôi không chỉ trong đó có nhiều tư liệu quý mà còn bởi một cách viết sinh động, hấp dẫn, vừa sâu sắc lại vừa thông minh, hài hước. Đó là những bài học bổ ích không những cho con cháu trong nhà cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận mà còn cho thế hệ trẻ hiện nay.
“Vào mùa phượng năm nhâm tuất (nhuận tháng 5/1922), cuối tuần trăng, tại thôn Vạc, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương, tôi chào đời ngoài vườn ổi trong một chiếc cót quay tròn trên ổ rơm, lót manh chiếu rách. Mẹ tôi kể lại vì nhà chật không có buồng con nên các cụ kiêng cữ, không cho con dâu đẻ trong nhà. Khi đẻ tôi vào nửa đêm, trời mưa to, sấm sét đùng đùng, tới ba bốn giờ sáng thì trời tạnh mưa, trên trời có trăng, sao. Chẳng biết sao mà một tháng sau khi đẻ tôi mới mở mắt. Vì đẻ năm đó là năm nhuận nên bố tôi đặt tên là Nhuận…” - cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận nói về sự ra đời của mình như vậy.
 |
Nhiều chương trong cuốn hồi ký của cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã kể lại những bài học mà bố mẹ ông đã dạy ông. Ông đã có những người thầy đầu tiên như bố ông, một người thổi kèn Tây: “Bị bắt đi lính, đóng ở Hải Phòng… Bố thường dẫn tôi đi nghe hòa nhạc nghiêm chỉnh ở vườn hoa, trong trại lính, trong nhà thờ, trong đình Cấm, ở trường học Hoa Kiều…”.
Những người thầy mà cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận không bao giờ quên như ông Hai Tây, ông Cà Rình… Cả những kỷ niệm như những bài học nhớ đời mà ông gọi là vết sẹo.
"Dạo đó, bố tôi đi tập trận giả ở Phả Lại 3 tháng, không có người trông nom, ba mẹ con chúng tôi phải thuê một gian nhà bếp của ông đội Huy… Một hôm, bà chủ kêu mất một đồng bạc Đông Dương, và đổ riệt cho tôi lấy cắp của bà. Mẹ tôi sợ quá, dỗ ngọt: Nếu con lấy thì trả bà ấy.
Tôi ức quá nói: Con không ăn cắp, nếu con lấy thì con chết như thế này này… Tôi vào bếp lấy con dao phay chém vào ngực như ông Hai Tây vẫn làm trò, nhưng chẳng ngờ khi chém mạnh thì máu me chảy đầm đìa…
Mẹ và chị tôi kêu trời đất, vội lấy thuốc lào rịt vào vết thương. Tối hôm đó chị tôi biết tôi bị vu oan, dẫn tôi xuống chùa Đỏ để thề…
Tôi không sợ, nhìn thẳng vào những bức tượng của âm phủ, đập cái chén xuống sàn gạch mà thề rằng tôi không lấy tiền của ai, nếu ai vu oan cho tôi thì trời sẽ đày xuống âm phủ. Nghe nói chị em tôi rủ nhau đi thề, bà chủ tra hỏi con gái nuôi, thì mới biết là chính cô con gái nuôi lấy cắp tiền của bà…” .
Nhiều câu chuyện sinh động mà cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận kể lại trong cuốn hồi ký của mình chính là bài học thấm thía về tình thương yêu, sự nhân ái, bao dung, những tấm lòng ngay thẳng, ý chí vươn lên của con người… Những bài học được kể rất sinh động, cụ thể mà không cần sự rao giảng nào cả, rất cần cho các thế hệ con cháu đời nay.
Cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận có 3 người con. Đỗ Hồng Quân sinh năm 1956, từng là chủ tịch hội nhạc sĩ Việt Nam, hiện nay là chủ tịch liên hiệp các hội văn học nghệ thuật Việt Nam.
Đỗ Hồng Thao (sinh năm 1959, mất năm 2012) cũng là nhạc công có tài, từng sống và biểu diễn ở Đức nhiều năm. Đỗ Thị Hồng Hoa sinh năm 1964, hiện cùng gia đình định cư ở Tiệp Khắc (cũ).
Qua câu chuyện với nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, tôi hiểu rằng cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận, không chỉ dạy con về âm nhạc mà còn dạy con làm người sống ngay thẳng, tử tế, sống giản dị, tiết kiệm và luôn độc lập trong suy nghĩ, trong hành động và nhất là trong sáng tạo nghệ thuật.
Khi có người khen con trai mình, cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã nói “Hậu sinh khả úy”. Con hơn cha là nhà có phúc, cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã nói về con mình như vậy.
Mọi sự so sánh đều khập khiễng. Nhưng, rõ ràng, con trai cố nhạc sĩ tài danh Đỗ Nhuận là Đỗ Hồng Quân đã nối được nghiệp bố, đã thành danh.
Đỗ Hồng Quân được đào tạo khá bài bản. Học đàn piano từ năm 8 tuổi với những người thầy tài danh như nghệ sĩ Thái Thị Liên (thân mẫu nghệ sĩ piano nổi tiếng Đặng Thái Sơn và Đỗ Hồng Quân cùng học một lớp với Đặng Thái Sơn).
Gần 10 năm tu nghiệp ở nước ngoài, sau khi tốt nghiệp đại học ở nhạc viện danh tiếng Tchaikovsky (từ 1976 đến 1981) với tấm bằng đỏ, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân tiếp tục học cao học, hoàn thành luận án tiến sĩ nghệ thuật. Đỗ Hồng Quân còn học về sáng tác, chỉ huy dàn nhạc.
Trò chuyện với nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, tôi thấy Đỗ Hồng Quân khá bận rộn. Khi tôi ngỏ lời khen về một vai diễn do anh đảm nhận trước đây mà tôi rất thích, anh nói: “Vai thằng Cuội phải không”.
Đúng vậy, vai thằng Cuội, Đỗ Hồng Quân đóng rất sinh động. Cũng như cha mình, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân cũng được coi là người lắm tài. Chỉ huy dàn nhạc, viết nhạc giao hưởng, sáng tác nhiều ca khúc nổi tiếng, viết nhạc kịch, đóng phim Ballet Hồng Hoang, nhạc kịch Nàng Xa Mi, album Chiếc lá đầu tiên và nhiều nhạc phẩm khác đã để lại dấu ấn trong làng nhạc Việt.
Trong những ca khúc của Đỗ Hồng Quân, tôi thích nhất bài Gửi về sông Lục, núi Huyền. Bài hát với giai điệu ngọt ngào thấm đẫm chất dân ca Bắc Bộ. Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân nói rằng anh lấy cảm hứng từ vùng quê Lục Ngạn với lời ru của mẹ: “Em là con gái Bắc Giang…” mà thuở nhỏ mẹ anh (bà Nguyễn Thị Túc, em vợ nhà văn Nguyên Hồng, cũng chính nhà văn Nguyên Hồng làm mối cho nhạc sĩ Đỗ Nhuận) thường hát ru con.
Khi con gái thứ hai của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân là Đỗ Hồng Khanh mới chục tuổi đầu đã “gây bão” tại cuộc thi giọng hát nhí The Voice Kids, nhiều người xem đã thốt lên: “Đúng là con nhà nòi”.
Cả hai đội chơi đều níu kéo, đội nào cũng muốn thuyết phục cô bé Hồng Khanh về đội mình. Khả năng ca hát, khả năng diễn xuất của Hồng Khanh đã được bộc lộ từ bé, đã được bố mẹ định hướng rõ.
Bài hát Mama mà Hồng Khanh chọn để thể hiện trong đêm thi là một bài hát Italia. Chính nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân đã lấy nốt mới hạ tông xuống ghép ra một bài nhạc mới cho phù hợp với chất giọng của Hồng Khanh.
Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân kể cho tôi nghe lần đầu tiên anh biết tới làng quê mình (xã Thái Học, huyện Cẩm Bình, Hải Dương) là lần cả nhà đi sơ tán. Chính nhạc sĩ Đỗ Nhuận chở về làng một cái piano cũ, to đùng để cho con tập đàn. Cả làng đổ ra xem vì có lẽ lần đầu tiên trong đời mọi người ở đây mới biết có một loại đàn to thế, âm thanh của nó phát ra cũng to, vang xa đến thế.
Tâm sự với tôi qua điện thoại, nghệ sĩ Chiều Xuân - vợ nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân bật mí: “Vợ chồng tôi làm việc gì cũng thường bàn bạc với nhau, nhất là việc dạy con. Hai con gái tính tình có nhiều sự khác nhau. Đỗ Thị Hồng Mi (cô chị, sinh năm 1987, tốt nghiệp Đại học Ngoại ngữ, có bằng thạc sĩ ở Pháp, hiện làm việc cho một công ty nước ngoài) tính tình mềm mại, dịu dàng. Đỗ Thị Hồng Khanh (cô em, sinh năm 2004) lại rất sôi nổi, quả quyết, có nhiều khả năng theo nghề bố mẹ. Cả hai con đều nhạy cảm, tinh tế. Vợ chồng tôi luôn tôn trọng ý kiến các con, dạy các con phải luôn làm điều tốt, sống đúng con người của mình. Chúng tôi dạy con tính tự lập, biết quan tâm đến người khác".
Tôi thiết nghĩ tấm gương lao động sáng tạo quên mình chính là động lực cho sự tiếp nối không ngừng những thế hệ nghệ sĩ tài danh trong gia đình cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận .
Viết tại nhà vườn Sóc Sơn 4/2024!
