Thủy điện tư bên bờ phá sản

Phải bán điện dưới giá thành

Từ năm 2009 - 2011, giá bán điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được Chính phủ tăng lên 31% (năm 2009 tăng 8,92%; năm 2010 tăng 6,8%; năm 2011 tăng 15,28%) trong khi giá mua điện của EVN đối với các nhà máy thủy điện vừa và nhỏ không thay đổi trong thời gian dài.

Với giá bán điện thương phẩm bình quân năm 2010 là 1.061 đồng, năm 2011 là 1.242 đồng, sau khi tính toán các thông số đầu vào như giá dầu, chi phí sản xuất kinh doanh, chi phí phát điện, tỷ giá, nhập khẩu điện giá cao, nhưng EVN vẫn đang phải treo khoản lỗ tới gần 28.000 tỷ đồng. Thế mà hầu hết các nhà máy thủy điện vừa và nhỏ tới nay vẫn phải bán điện cho EVN với giá quanh mức giá từ 400-700đồng/KWh, lại còn bị buộc phải giữ nguyên giá bán cố định trong hơn 20 năm, bất kể lãi suất ngân hàng, lạm phát và các chi phí liên quan khác không ngừng tăng vọt.

Bên trong một nhà máy thủy điện nhỏ Ảnh: H.T.N..

Nhiều chủ dự án kiên trì đấu tranh để được giá bán điện như biểu mẫu phân chia giờ cao điểm, thấp điểm theo Quyết định 18 của Bộ Công Thương. Nhưng theo số ít nhà máy bắt đầu vận hành trong năm 2010 mới được áp dụng lối bán điện này, thì bán theo cách tính tại Quyết định 18 cũng vẫn bị thiệt. Bởi mùa mưa, lượng nước về nhiều thì giá bán điện lại thấp, chỉ từ 460 đồng-481 đồng/KWh.

Vào mùa khô, lượng nước rất hạn chế giá bán điện cao điểm mới lên 2.345 đồng/KWh nhưng khống chế chỉ 5 tiếng/ngày còn giờ thấp điểm giá chỉ 563 đồng/KWh, chủ nhật không được tính giờ cao điểm. Theo đó, giá bán điện bình quân cả năm vẫn cứ thấp dưới giá thành, buộc nhà đầu tư phải bù lỗ.

Chết vì gánh lãi ngân hàng

Từ năm 2008 tới nay, lãi suất cho vay dài hạn của các ngân hàng thương mại tăng đột biến từ 11,5% lên các mốc 15%, 18%, rồi tới 20%, đồng thời giá vật tư, chi phí nhân công, chi phí vận hành cũng không ngừng tăng cao, khiến tổng mức đầu tư các dự án thủy điện đang xây dựng trong giai đoạn này tăng vọt so với những năm trước đó. Thế nhưng EVN vẫn cho rằng không thể nâng giá mua điện hơn nữa, vì không đủ sức bù lỗ!

Theo báo cáo mới đây của Sở Công Thương Đắk Lắk, nơi từng lập hồ sơ khai sinh nhà máy thủy điện tư nhân đầu tiên của Việt Nam, hiện nay trên địa bàn có 9 nhà máy thủy điện vừa và nhỏ đã đi vào kinh doanh với tổng mức đầu tư khoảng 1.160 tỷ đồng, tổng công suất 58 MW. Trong đó 8 nhà máy đã ký hợp đồng bán điện cho EVN từ 400đồng đến 607đồng/Kwh, chỉ riêng nhà máy Ea Mđoan 2 vận hành sau cùng từ đầu năm 2011 mới được bán điện theo Quyết định 18.

Nếu quy tròn giá bán điện cho EVN ra 600 đồng/KWh, thì mỗi năm 9 nhà máy này đóng ngân sách cho tỉnh qua 3 nguồn thuế VAT, tài nguyên nước và thu nhập doanh nghiệp hơn 67 tỷ đồng. Tuy nhiên, với giá bán điện này, có tới 8/9 nhà máy đã lỗ nặng do tiền điện không đủ trả tiền lãi ngân hàng.

Lỗ nặng

Nhà máy thủy điện duy nhất tại Đắk Lắk tới nay chưa kêu thua lỗ là Krông Hin, dự án thủy điện tư nhân đầu tiên ở Việt Nam của Công ty Xây dựng Mê Kông. Kỹ sư Nguyễn Quyền, chủ doanh nghiệp, cho biết: Sở dĩ Krông Hin không nguy ngập là do doanh nghiệp chỉ vay 48 tỷ đồng trên tổng dự toán công trình 102 tỷ đồng; Mọi chi phí tư vấn thiết kế, xây dựng, lắp đặt thiết bị và quản lý vận hành đều tiết kiệm tuyệt đối do doanh nghiệp tự làm.

Thế nhưng, do lãi suất vay ngân hàng tăng từ 12,5% có lúc lên đến 20%, nên từ tháng 9-2006 tới nay dù đã dồn toàn bộ doanh thu tiền bán điện cộng với hơn 5,5 tỷ đồng bù thêm từ nguồn khác để trả, tới nay Krông Hin vẫn chưa dứt nợ đầu tư, vì EVN mua điện chỉ với giá 585 đồng/KWh.

Ông Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Cty TNHH Hoàng Nguyên, chủ đầu tư 3 dự án xây nhà máy thủy điện vừa và nhỏ trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông, với tổng công suất 15,5 MW, cho biết: “Tôi hào hứng nhập cuộc đầu tư vào thủy điện vì nghe Chính phủ có chủ trương hỗ trợ lãi suất vay vốn. Tới khi tiếp cận để vay thì Quỹ Đầu tư phát triển khẳng định Chính phủ đã cắt nguồn hỗ trợ này. Tôi phải vay ngân hàng thương mại. Dù tỷ lệ vay của tôi chỉ 55%, 200 tỷ đồng trên tổng số vốn đầu tư 360 tỷ đồng, nhưng do bị ép bán điện giá quá thấp, mà lãi ngân hàng lại phải trả quá cao, nên hai nhà máy thủy điện vận hành từ năm 2008 tới nay đã đè lên doanh nghiệp một khối nợ khổng lồ. Dự kiến mỗi năm tiền bán điện hai nhà máy trả được 19 tỷ đồng tiền lãi và 12 tỷ đồng nợ gốc. Nhưng với lãi suất lên tới 19%/năm hiện nay, mỗi năm tôi phải trả lãi tới 38 tỷ đồng, chịu không nổi!”.

Có người cho rằng ông Tuấn không có chuyên môn thủy điện nên lỗ là phải. Nhưng thực tế cho thấy, không ít cán bộ, kỹ sư công tác lâu năm trong ngành điện đầu tư kinh doanh điện trong cơ chế độc quyền này cũng không thoát khỏi thua lỗ.

Giá điện bán cho EVN quá thấp khiến nhiều thủy điện kêu lỗ nặng (ảnh chụp phòng điều khiển thủy điện tư nhân).

Gia đình kỹ sư điện Trương Công Hồng, Trưởng phòng Quản lý Năng lượng Sở Công Thương Đắk Lắk gom góp vốn liếng tài sản để xây nhà máy thủy điện Đrây Hling 3 công suất 6 MW trên sông Sê Rê Pôk. Dự án vay 85 tỷ đồng trên tổng vốn 120 tỷ đồng, nhà máy đi vào hoạt động từ tháng 12-2008 đến nay, lấy hết tiền bán điện bù lỗ thêm 5 tỷ đồng, đã trả tới 30 tỷ đồng tiền lãi mà nợ gốc vẫn còn nguyên. Ông Hồng kể, không chỉ các nhà máy trên địa bàn miền Trung Tây Nguyên đổ nợ, mà nhiều nhà máy thủy điện phía Bắc cũng chẳng hơn gì. Vừa qua trong cuộc họp tại Cục Điều tiết điện lực Bộ Công Thương, một nhà đầu tư thấy khó hy vọng xoay chuyển tình thế đã thở dài, phát biểu có lẽ ông đành phải cho hủy 2 nhà máy vì nó đẻ nợ nhanh kinh khủng mà bán thì chẳng ai mua.