Sâm tiến vua qua bàn tay của cử nhân Sử

“Vay” tiền vợ để khởi nghiệp

Tốt nghiệp khoa Lịch sử khoa học, Đại học Khoa học Huế, anh Hoàng Văn Kiểm (SN 1984, quê xã Thanh Tùng, huyện Thanh Chương, Nghệ An) về quê tham gia nghiên cứu, biên soạn sách lịch sử. Năm 2010, trong quá trình biên soạn cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Thanh Giang, anh thấy một số tư liệu nhắc tới sâm Thổ Hào, là sản vật tiến vua của địa phương. Tò mò, anh lân la dò hỏi, tìm hiểu thông tin. “Sâm Thổ Hào là loại dược liệu quý, được coi là “đặc sản tiến vua”. Song qua thời gian, loại sâm này bị khai thác cạn kiệt và dần tuyệt chủng. Phải mất gần 2 năm tôi mới tìm thấy cây sâm Thổ Hào trong khuôn viên nhà thờ họ Phạm tại vùng đất Thổ Hào xưa. Theo sử sách ghi lại, cây sâm này được cụ Phạm Kinh Vỹ, một Tiến sỹ thời nhà Lê, đưa về trồng ở vùng Thổ Hào (thuộc các xã Thanh Tùng, Thanh Giang, Thanh Mai và một phần xã Thanh Hà, huyện Thanh Chương hiện nay) cách đây hơn 300 năm”, anh Kiểm kể.

Lãnh đạo xã Thanh Hà kiểm tra, đánh giá hiệu quả sâm Thổ Hào

Từ 2 quả sâm xin được ở nhà thờ họ Phạm với 27 hạt, chàng cử nhân lịch sử bắt đầu quá trình ươm, trồng thử nghiệm. Tìm kiếm trên sách vở, mạng internet nhưng không có công thức, anh tự mày mò nghiên cứu cách ươm giống. “Hạt giống sâm được ngâm theo công thức “3 sôi 2 lạnh”, để qua đêm rồi vùi vào đất mùn trong thùng xốp. Sau mấy ngày, mầm cây nhú lên, được một lóng tay thì chuyển ra vườn. Trong số 27 hạt tôi xin được, sau khi ươm giống thì chỉ có 3 cây sống sót. Vừa trồng, vừa nghiên cứu, tìm tòi, mất đến 3 năm tôi mới tìm ra quy trình trồng, chăm sóc cây sâm Thổ Hào”, 8X nói và cho biết thêm: “Đặc tính của sâm Thổ Hào là rễ màng, nếu trồng quá dày hoặc quá thưa sẽ ảnh hưởng đến chất lượng, năng suất. Những ngày đầu, cứ 1 tháng tôi phải nhổ 1 cây lên để kiểm tra sự phát triển của bộ rễ. Dần dà, tôi cũng tìm ra “tỉ lệ chuẩn” cho khoảng cách giữa các cây sâm. Để củ sâm to, khỏe, phát triển tốt, cây trồng phải cách nhau 40cm, tức 1ha đất trồng được 31.250 cây”.

Anh Kiểm liều “vay” vợ số tiền hơn 900 triệu đồng tích góp lâu nay để khởi nghiệp. Ban đầu, anh thử nghiệm ở huyện Nam Đàn, sau đó mang đi trồng ở nhiều địa phương khác trong tỉnh nhưng cây không phát triển như kỳ vọng. Năm 2021, anh bàn với các thành viên Hợp tác xã Tân Hưng Thịnh thuê hơn 3ha đất bỏ hoang ở xã Thanh Hà để trồng sâm, thuê máy móc, nhân công làm đất, đánh luống, gieo hạt. Nhờ tuân thủ nghiêm quy trình trồng, chăm sóc, sâm phát triển tốt và cho thu hoạch. “Tháng 10/2022, những luống sâm đầu tiên được thu hoạch, đảm bảo các tiêu chí về kích cỡ, trọng lượng và dược tính. Sau khi thu hoạch được 5 tạ, đơn vị thu mua dời ngày thu hoạch đến cuối tháng 10. Nhưng cách thời điểm thu hoạch 2 ngày, trên địa bàn xảy ra mưa lớn, thủy điện thượng nguồn xả lũ, toàn bộ diện tích sâm còn lại cứ thế bị nhấn chìm trong biển nước…”, anh Kiểm nhớ lại.

Vụ sâm này, anh Kiểm thu hoạch gần 4 tấn củ, giá trị hơn nửa tỷ đồng

Trồng sâm kết hợp phát triển du lịch bản địa

Vụ đầu tiên coi như mất trắng. Không bỏ cuộc, cuối năm 2022, anh Kiểm gieo lứa sâm mới. Với sự chăm chỉ, cố gắng không ngừng, 1,8ha cho sản lượng 4 tấn sâm củ, đến thời điểm này đã được thu hoạch hết. Anh Kiểm tâm sự: “Đặc điểm của sâm Thổ Hào là loài cây ưa nắng, dễ trồng, dễ chăm sóc, phù hợp với đất xốp, chân ruộng cao. Do hàm lượng chất dinh dưỡng cao nên sâm Thổ Hào dễ bị sâu bệnh, rệp sáp tấn công và bệnh thối cổ rễ. Do đó, ngay khi làm đất đã phải phòng trừ sâu bệnh bằng cách sử dụng vôi bột, chế phẩm sinh học để diệt trừ nấm, mầm bệnh. Cây sâm phát triển sinh trưởng ở giai đoạn đầu rất mạnh, còn về sau hoạt động theo cơ chế ngủ đông. Đặc biệt vào mùa đông, nếu không thu hoạch kịp thời thì tỷ lệ hao hụt rất lớn”.

“Ngoài việc gìn giữ sản vật của ông cha, chúng tôi cũng mong muốn tạo ra giá trị dược liệu và giá trị kinh tế từ giống sâm quý này. Sâm Thổ Hào vào mùa nở hoa rất đẹp. Trong tương lai, chúng tôi có kế hoạch phát triển du lịch canh nông, thu hút khách đến tham quan, chụp ảnh để tăng nguồn thu”.

Anh Hoàng Văn Kiểm

Anh Kiểm cho biết, hiện nay trên thị trường, sâm tươi được bán với giá từ 200.000 - 450.000 đồng/kg, tùy thuộc vào kích cỡ, trọng lượng của củ sâm. Sâm khô có giá từ 1 triệu đến 1,3 triệu đồng/kg. Ngoài ra, anh đã nghiên cứu, áp dụng công nghệ trong quá trình cắt, hong, phơi sấy để chế biến bột sâm bán ra thị trường với giá 3,5 triệu đồng/kg. Cùng với bán sản phẩm của mình, hiện Hợp tác xã Tân Hưng Thịnh đang thực hiện bao tiêu sản phẩm cho các hộ sản xuất tham gia dự án trên địa bàn huyện Thanh Chương. Theo tính toán của anh Kiểm, vụ sâm này, sau khi trừ chi phí, nhân công, hợp tác xã thu lãi hơn 500 triệu đồng. “Sâm Thổ Hào là loại thực phẩm dinh dưỡng cao cấp, được sử dụng để bồi bổ sức khỏe, phù hợp với nhiều đối tượng người dùng. Ngoài ra, loại sâm này còn dùng vào việc chăm sóc sắc đẹp của phụ nữ. Ngoài bán sâm tươi, sâm khô, rượu ngâm sâm, bột sâm, chúng tôi đang liên kết với hai doanh nghiệp để nghiên cứu sản xuất trà sâm, nước giải khát từ sâm. Nghiên cứu, đưa sâm Thổ Hào thành một vị thuốc hỗ trợ điều trị một số bệnh…”, anh Kiểm chia sẻ về giá trị dinh dưỡng của cây sâm Thổ Hào.

Nhân công thu hoạch sâm Thổ Hào

Nói về triển vọng phát triển cây sâm Thổ Hào tại địa phương, ông Đặng Hữu Biền - Chủ tịch UBND xã Thanh Hà cho hay: “Sau thời gian thử nghiệm, cây sâm Thổ Hào rất phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng nơi đây. Hiệu quả kinh tế của cây sâm so với cây trồng truyền thống như lúa, khoai,... cao hơn rất nhiều. Do đó, thời gian tới sẽ đầu tư mở rộng diện tích trồng sâm. Tuy nhiên, cũng như nhiều loại nông sản khác, việc đảm bảo đầu ra là hết sức quan trọng. Chúng tôi mong muốn sẽ có doanh nghiệp đầu tư nhà máy chế biến bao tiêu sản phẩm cho người trồng. Ngoài ra, chế biến các sản phẩm OCOP từ sâm Thổ Hào như: viên sâm, bột sâm 3 in 1 và trà sâm túi lọc,…”.