 |
| Phường sắc bùa của anh Duy (thôn Đông Hạ); ảnh: N.P.C |
“Đối với người Việt, hễ Tết đến là có tục xông đất”. Cụ Nguyễn Văn Thuần (75 tuổi ở thôn Đông Hạ), cho biết: Tờ mờ sáng mồng một Tết, làng nào có sắc bùa đến rồi thì các gia đình trong làng dễ dàng qua lại với nhau vì đã có sắc bùa đến xông đất”.
Cụ Thuần thích sắc bùa từ thời trai trẻ, từng bỏ cả việc cưới hỏi để tập hợp thanh niên lập phường sắc bùa. Phường sắc bùa có dăm bảy người, đều là thanh thiếu niên.
Trong đó, có một người đánh trống và cầm cấy khi hát, một người đánh cồng, một người đánh thanh la, một người bưng trống, 1-2 người múa và “gảy xinh tiền”, một người cầm hương đi theo nổ pháo. Cuối tháng 11 (âm lịch) hằng năm, các phường sắc bùa bắt đầu tập hợp thanh thiếu niên lại để luyện.
Làng trên xóm dưới râm ran tiếng trống - cồng sắc bùa. Trong hương trầm ngào ngạt, tiếng trống - cồng sắc bùa càng trở nên kỳ ảo, thu hút đông đảo thanh thiếu niên tham gia. Các phường bắt đầu đi “sắc” sau giao thừa; đến mỗi nhà sắc một vài bài xong lại đi nhà khác.
Sắc bùa hấp dẫn người nghe, vì nó kết hợp hài hoà thanh âm trống, cồng, thanh la và lời ca sắc bùa. Trống sắc bùa có điểm nhiều bài. Ba hồi trống - cồng khi vào sân; ba hồi trống - cồng khi vào nhà; bài trống đệm theo lời hát sắc bùa - bài trống hát chầu văn.
Hát sắc bùa có nhiều làn điệu, song có ba làn điệu chủ yếu. Trước hết là làn điệu “triệu”. Đây là phần đầu bài hát sắc bùa, có thể có 5 - 7 câu, đôi khi chỉ một câu. Sau đó là làn điệu “sắc”, mỗi bài ít nhất 4 - 5 câu, nhiều thì 10 - 15 câu “sắc”.
Phần “trịch” tựa như lời thơ 8 đến 10 chữ mỗi câu. Phần “sắc” thường là lời thơ lục bát. Làn điệu thứ 3 là chầu văn. Trong chầu văn có văn thần tổ, văn tổ cô, văn tế các anh hùng liệt sỹ. Hát làn điệu này na ná đọc văn tế. Những bài hát chầu văn này dành sắc cho các nhà có thờ thần tổ, thờ tổ cô và thờ anh hùng liệt sỹ.
Nội dung các bài hát sắc bùa truyền thống chủ yếu là chúc tụng đầu xuân và mừng các thành quả của gia đình đã đạt được có bài sắc Hương đốt đèn dong. Với lời sắc trầm bổng: “Hương đốt đèn dong phụng sự tổ tông đầu năm thanh niên tôi, bước tới chúc mừng.
Nay mừng trong họ kẻ no người đủ (cho) vui thú thái bình. Trên tôi mừng người được ngọn đền (cho) trúc nở xinh xinh. Dưới tôi mừng người được (cho) mọi tài mọi có. Vì vậy trước có câu thơ rằng mở cửa dong đèn (cho) rước lấy phúc dày”.
Bài hát sắc bùa nhiều khi còn nêu lên công lao của các bậc sinh thành: “Chữ rằng chốn ướt mẹ nằm. Ráo xe con lại âm thầm nuôi con. Nghĩa rằng như nước như non...”. Ngoài các bài truyền thống theo từng giai điệu, hoàn cảnh khác nhau, các ông bầu sắc bùa còn sưu tầm sáng tác mới để “sắc” cho phù hợp hoàn cảnh.
Anh Duy- một bầu sắc bùa kể: “Thời chống Mỹ, trong mưa bom bão đạn, sắc bùa vẫn tồn tại. Ngoài các bài truyền thống còn có các bài mang lời ca mới, động viên tình quân dân chiến đấu, sản xuất. Trong phong trào “Tiếng hát át tiếng bom” khi đó, lời thơ xuân của Bác Hồ cũng trở thành bài sắc bùa: “Năm qua thắng lợi vẻ vang.
Năm nay tiền tuyến chắc càng thắng to. Vì độc lập vì tự do. Đánh cho Mỹ cút đánh cho Ngụy nhào. Tiến lên chiến sỹ đồng bào. Bắc Nam sum họp xuân nào vui hơn”.
Anh Duy cho biết thêm: “Lúc bấy giờ, lời sắc bùa còn là khúc hát động viên tuyên truyền phong trào 3 sẵn sàng, 3 đảm đang... Khi hoà bình thống nhất, lời sắc bùa dịp đầu xuân còn là lời ca công cuộc đổi mới, dựng xây đất nước giàu mạnh...”’.
Kỳ Tân vẫn còn nhiều người rất giỏi sắc bùa để truyền lại cho con cháu, như cụ Thuần (thôn Đông Hạ), cụ Tự (thôn Trường Lạc), cụ Thuân (thôn Văn Miếu), anh Yên (thôn Trường Thọ), anh Duy (thôn Đông Hạ)... Hằng năm, các thôn xóm thường hay tổ chức thi sắc bùa.
Nhiều người có giọng “sắc” hay, kết hợp với đánh trống, cồng, thanh la, gãy xinh tiền diệu nghệ, khéo léo tạo ra âm thanh khoan nhặt, trầm bổng lôi cuốn. Về Kỳ Tân, chúng tôi chứng kiến các phường sắc bùa đang luyện tập để phục vụ xuân Bính Tuất.
