Phản ứng trái ngược
“Từ sau ngày 24/4/1915, với việc Đế chế Ottoman bắt giữ các trí thức và lãnh đạo cộng đồng người Armenia, trên 1,5 triệu người Armenia đã bị trục xuất, tàn sát hoặc đày đọa đến chết. Chúng tôi tôn vinh các nạn nhân để nỗi kinh hoàng họ đã trải qua không bao giờ bị lãng quên”, ông Joe Biden nói trong một tuyên bố ngày 24/4.
Với quyết định này, ông Joe Biden đã trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên trong lịch sử công nhận các vụ thảm sát người Armenia là hành động diệt chủng.
Dù chỉ là động thái mang tính biểu tượng, nhưng tuyên bố của ông Biden đã hứng chịu những lời chỉ trích gay gắt từ Thổ Nhĩ Kỳ (trong lịch sử là Đế quốc Ottoman).
Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ “mạnh mẽ bác bỏ tuyên bố của Mỹ”. Bộ này cũng nhấn mạnh động thái của Tổng thống Biden “sẽ làm xói mòn lòng tin và tình hữu nghị giữa hai nước”, gây ra “sự tổn thương sâu sắc”. Ankara cáo buộc Washington “bóp méo sự thật lịch sử” và điều này sẽ “không bao giờ được người dân Thổ Nhĩ Kỳ chấp nhận”, theo AP.
“Chúng tôi không cần phải học hỏi từ bất kỳ ai về quá khứ của chính mình. Chủ nghĩa cơ hội chính trị là sự phản bội lớn nhất đối với hòa bình và công lý”, Reuters dẫn lời Ngoại trưởng Mevlut Cavusoglu.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ - Recep Tayyip Erdogan khẳng định vấn đề Đế chế Ottoman và người Armenia “đã bị chính trị hóa và bị các bên thứ ba sử dụng để can thiệp vào công việc nội địa của Thổ Nhĩ Kỳ”.
Quyết định của ông Biden được công bố trùng với ngày Armenia tổ chức tưởng niệm 106 năm vụ diệt chủng. Một số nhà sử học nói rằng các vụ trục xuất, bỏ đói và thảm sát có hệ thống được thực hiện bởi Đế chế Ottoman trong các khu vực sinh sống chủ yếu của người Armenia khiến khoảng 1,5 triệu người trong số họ thiệt mạng. Chính phủ của 23 quốc gia, một số tổ chức quốc tế đã công nhận những sự kiện này là tội ác diệt chủng người Armenia.
Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ - được thành lập vào năm 1923 sau khi Đế chế Ottoman sụp đổ - luôn phủ nhận chiến dịch tiêu diệt người Armenia có hệ thống.
Bộ Ngoại giao Azerbaijan cũng chỉ trích quyết định của ông Biden, gọi đây là hành động đáng tiếc, theo Sputnik.
Trái ngược với phản ứng của Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijan, Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan (người vừa tuyên bố từ chức hôm 25/4 để mở đường cho cuộc bầu cử Quốc hội Armenia trước thời hạn vào tháng 6 tới) ca ngợi quyết định của ông Biden là “bước đi mạnh mẽ hướng tới công lý”. Ông cảm ơn Tổng thống Mỹ Biden “vì sự ủng hộ đối với hậu duệ của nạn diệt chủng Armenia”, theo Sputnik.
Thủ tướng Pashinyan (còn tại vị cho đến khi có thủ tướng mới- BTV) nói thêm rằng, động thái của Mỹ đóng vai trò quan trọng đối với an ninh Armenia, vì các sự kiện gần đây trong khu vực. Ông Pashinyan dường như đề cập đến cuộc xung đột quân sự năm 2020 giữa Armenia và Azerbaijan ở khu vực tranh chấp Nagorno-Karabakh.
Năm ngoái, Thổ Nhĩ Kỳ đã ủng hộ mạnh mẽ Azerbaijan trong cuộc xung đột kéo dài 6 tuần với Armenia ở Nagorno-Karabakh.
Hai đồng minh khối NATO gia tăng căng thẳng
Ngay sau tuyên bố của ông Biden, Đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ, David Satterfield, đã được Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ triệu tập.
Trong bối cảnh căng thẳng giữa Washington và Ankara, Đại sứ quán Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ thông báo phái bộ ngoại giao Mỹ ở nước này sẽ đóng cửa đối với các dịch vụ thông thường trong hai ngày 26-27/4, với lý do có thể xảy ra các cuộc biểu tình.
Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên NATO và là đối tác quan trọng của Mỹ trong nỗ lực chống khủng bố, giải quyết xung đột ở Syria và ngăn chặn sự trỗi dậy của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.
Mối quan hệ giữa hai thành viên NATO trở nên căng thẳng sau khi Mỹ từ chối yêu cầu của Thổ Nhĩ Kỳ về việc dẫn độ Giáo sỹ Fetullah Gulen, nhân vật bị Tổng thống Erdogan cáo buộc đứng sau âm mưu đảo chính thất bại tháng 7/2016. Tiếp đó là việc Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống phòng thủ tên lửa S-400 của Nga.
Dù vậy, theo một số chuyên gia, phản ứng của Ankara sau phát ngôn của ông Biden sẽ chủ yếu chỉ mang tính hình thức.
“Việc ông Biden công nhận tội ác diệt chủng người Armenia là một vực thẳm mới trong quan hệ song phương Mỹ - Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng các biện pháp trả đũa của Ankara, nếu có, cũng sẽ chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và nói chung là phi vật chất”, Wolfango Piccoli, giám đốc nghiên cứu của công ty tư vấn rủi ro Teneo Intelligence nhận định, theo Reuters.
Hai ông Biden - Erdogan dự kiến sẽ tổ chức một cuộc gặp song phương bên lề Hội nghị Thượng đỉnh NATO vào tháng sáu tới.
