Nhiều quốc gia tiến hành xét xử trực tuyến
 |
Hình ảnh xét xử trực tuyến tại Hoa Kỳ. |
Trao đổi với Tiền Phong, luật sư Bùi Phan Anh, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, đến nay nhiều quốc gia như, Hoa Kỳ, CHLB Đức, Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore…áp dụng các phiên toà xét xử xử trực tuyến.
Những quốc gia này đã triển khai thành công mô hình Tòa án điện tử, số hóa các tài liệu trong hồ sơ vụ án, hệ thống quản lý án, hệ thống cơ sở dữ liệu pháp luật. Một số ứng dụng nhằm áp dụng hệ thống nộp và bổ sung đơn, các tài liệu khác qua mạng; hệ thống quản lý án; phòng xử án ảo; xây dựng mô hình và quy trình thực hiện xét xử trực tuyến.
Ngoài ra, nhiều phòng xử ứng dụng công nghệ thông tin cũng được xây dựng để xét xử trực tuyến khi được kết nối với mạng nội bộ của Tòa án và mạng internet, tích hợp hệ thống âm thanh, hình ảnh và kết nối với những hệ thống dữ liệu, thông tin của Tòa án. Nhờ sự hỗ trợ của các Hiệp hội Luật sư Hoa Kỳ, Nhật Bản, CHLB Đức, Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã chia sẻ nhiều tài liệu nghiên cứu, mô hình và các giải pháp kỹ thuật phục vụ cho mô hình xét xử trực tuyến.
 |
Luật sư Bùi Phan Anh, Đoàn Luật sư TP Hà Nội. |
"Hiện nay, tình hình COVID-19 diễn biến ngày càng phức tạp, nếu tiếp tục phiên tòa xét xử trực tiếp, sẽ dẫn đến nguy cơ không bảo đảm nguyên tắc phòng, chống, dễ làm lây lan dịch bệnh, không bảo đảm sức khỏe, an toàn cho người tiến hành và tham gia tố tụng, có khả năng ảnh hưởng hoạt động của các cơ quan Tòa án, Viện Kiểm sát, Công an, Luật sư và của cả cộng đồng xã hội".
Thực trạng ở Việt Nam hiện nay, các vụ án hình sự được điều tra, truy tố, xét xử lên tới hàng trăm nghìn vụ án hằng năm, áp lực về bảo đảm thời hạn điều tra, tạm giam, xét xử, tôn trọng và bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội ngày càng lớn.
Hiện nay, tình hình COVID-19 diễn biến ngày càng phức tạp, nếu tiếp tục phiên tòa xét xử trực tiếp, sẽ dẫn đến nguy cơ không bảo đảm nguyên tắc phòng, chống, dễ làm lây lan dịch bệnh, không bảo đảm sức khỏe, an toàn cho người tiến hành và tham gia tố tụng, có khả năng ảnh hưởng hoạt động của các cơ quan Tòa án, Viện Kiểm sát, Công an, Luật sư và của cả cộng đồng xã hội.
Luật sư Phan Anh cho rằng, việc xét xử trực tuyến mang lại rất nhiều lợi ích, không cần “trích xuất” các bị cáo ra khỏi nhà tạm giữ, tạm giam đến tham gia phiên tòa xét xử sẽ tiết kiệm rất nhiều chi phí như, dẫn giải, bảo đảm an ninh tại phiên tòa, bảo đảm thời hạn xét xử, tiết kiệm thời gian, an toàn xã hội nhưng vẫn bảo đảm quyền con người, quyền tự bào chữa từ luật sư, bào chữa của bị cáo.
Mô hình xét xử trực tuyến vụ án hình sự còn ứng dụng được các thành tựu công nghệ thông tin hiện đại và phù hợp với Kết luận số 84 của Bộ Chính trị và Đề án xây dựng Tòa án điện tử ở Việt Nam theo Kế hoạch số 76 ngày 10/6/2021 của Tòa án nhân dân tối cao.
Luật sư Phan Anh đánh giá, việc xét xử trực tuyến, những người tham gia phiên tòa xét xử không ở cùng một địa điểm và không gian. Việc chuyển sang hình thức xét xử trực tuyến một số vụ án hình sự, dân sự, hành chính…vẫn phải bảo đảm các nguyên tắc cơ bản và trình tự thủ tục, trong đó có nguyên tắc xét xử trực tiếp, bằng lời nói mà Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định, bảo đảm tôn trọng quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân khi xét xử trực tuyến.
Tuy nhiên, do đặc điểm phiên tòa xét xử vụ án hình sự trực tiếp bằng hình thức trực tuyến thông qua một đường truyền viễn thông, nên các yếu tố pháp lý, yêu cầu về hạ tầng kỹ thuật, trình tự tố tụng kiểm tra, đánh giá chứng cứ và tranh tụng tại phiên tòa là những vấn đề cần được quan tâm giải quyết.
Cần hoàn thiện cơ sở pháp lý
 |
Hình ảnh lãnh đạo, cán bộ Ban Nội chính Tỉnh ủy theo dõi phiên tòa trực tuyến tại điểm cầu Tỉnh ủy trong vụ án Hình sự sơ thẩm đối với bị cáo Tạ Tiến Tùng về tội “Giết người” do Tòa án nhân dân tỉnh Hà Nam xét xử ngày 22/8/2019. |
Luật sư Lê Vĩnh Thuỵ, Đoàn Luật sư TP Hà Nội kiến nghị Chánh án Tòa án nhân dân tối cao sau khi tham khảo ý kiến các cơ quan chức năng, cần sớm ban hành Quy chế tổ chức xét xử trực tuyến, trên tinh thần phù hợp Hiến pháp năm 2013 và Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Trong đó hướng dẫn cách thức tổ chức và trình tự phiên tòa xét xử trực tuyến đối với một số vụ án được lựa chọn, với các phạm vi về tiêu chí và sơ đồ phòng xét xử trực tuyến, cách thức tống đạt thủ tục tố tụng, trình tự, thủ tục phiên tòa, điều kiện hạ tầng và chất lượng đường truyền, kết nối phần mềm bảo đảm sự có mặt của người tiến hành tố tụng tại đầu cầu trụ sở Tòa án, bị cáo tại cơ sở giam giữ và các đầu nối của người tham gia tố tụng, cách thức tiếp xúc của Luật sư với bị cáo thông qua hệ thống trực tuyến.
Ngoài ra, cần hướng dẫn cụ thể về trình tự xét hỏi, cách thức xem xét vật chứng, tài liệu, chứng cứ thông qua màn hình và âm thanh trực tuyến, vấn đề bảo đảm an ninh, an toàn hệ thống mạng truyền dẫn, bảo mật thông tin ngành Tòa án.
Luật sư Lê Vĩnh Thuỵ cho rằng, Ngành Tòa án cần phối hợp Bộ Tư pháp, Bộ Thông tin và Truyền thông xây dựng một tiêu chuẩn quốc gia để sử dụng đường truyền âm thanh và hình ảnh trong xét xử trực tuyến tại Tòa án, thiết lập các tiêu chuẩn của thiết bị kỹ thuật tại các Tòa án, cung cấp phần mềm và dịch vụ lưu trữ cho phiên xử trực tuyến.
Còn băn khoăn
Luật sư Nguyễn Anh Tuấn – Công ty Luật TNHH Trường Lộc ủng hộ chủ trương cải cách hành chính trong việc xét xử trực tuyến. Tuy nhiên, luật sư Nguyễn Anh Tuấn cũng băn khoăn bởi ở Việt Nam hiện nay, pháp luật chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh để điều chỉnh hướng dẫn cách thức tổ chức xét xử trực tuyến. Để Tòa án được xét xử trực tuyến, trước hết luật phải có quy định xét xử trực tuyến. Hiện, luật quy định xét xử trực tiếp bằng lời nói không có quy định xét xử trực tuyến.
Do đó, nếu xét xử trực tuyến, những người không có mặt tại phiên tòa sẽ không cung cấp, xem xét, đánh giá chứng cứ để thực hiện quyền bào chữa, quyền bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình được. Theo các quy định sau đây của pháp luật, việc xét xử phải được xét xử trực tiếp tại phiên tòa tại phòng xử án.
Theo Bộ luật Tố tụng Hình sự tại Điều 26, quy định: Phiên tòa xét xử vụ án hình sự phải có mặt đầy đủ những người theo quy định của Bộ luật này, trường hợp vắng mặt phải vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan hoặc trường hợp khác do Bộ luật này quy định.
 |
Luật sư Nguyễn Anh Tuấn. |
Cụ thể, "tại phiên tòa, người bị đưa ra xét xử, nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan, người bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp, người bào chữa có quyền bổ sung chứng cứ, đồng thời mọi chứng cứ được xem xét, thẩm định, đánh giá trực tiếp tại phiên tòa, nếu không trực tiếp tại phiên tòa sẽ không cung cấp được chứng cứ, không xem xét, thẩm định, đánh giá được chứng cứ (đặc biệt là vật chứng).
Mọi chứng cứ xác định có tội, chứng cứ xác định vô tội, tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, áp dụng điểm, khoản, điều của Bộ luật hình sự để xác định tội danh, quyết định hình phạt, mức bồi thường thiệt hại đối với bị cáo, xử lý vật chứng và những tình tiết khác có ý nghĩa giải quyết vụ án đều phải được trình bày, tranh luận, làm rõ tại phiên tòa”.
Ngoài ra, tại Điều 250, quy định “Hội đồng xét xử phải trực tiếp xác định những tình tiết của vụ án bằng cách hỏi, nghe ý kiến của bị cáo, bị hại, đương sự hoặc người đại diện của họ, người làm chứng, người giám định, người khác tham gia phiên tòa được Tòa án triệu tập; xem xét, kiểm tra tài liệu, chứng cứ đã thu thập; công bố biên bản, tài liệu và tiến hành hoạt động tố tụng khác để kiểm tra chứng cứ; nghe ý kiến của Kiểm sát viên, người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự”.
