Có lần tôi kể lại chuyện này với một người bạn cùng quê là hiệu trưởng một trường phổ thông, nói thêm rằng sao trong trường học dạy nhiều thứ thế mà không dạy học sinh biết cách xin lỗi và cảm ơn. Anh bạn tôi bảo: “Ôi dào, vẽ chuyện, xin lỗi với chẳng cảm ơn”.
Khi tôi học tiếng Anh, hai từ mà cô giáo người Anh dạy chúng tôi đầu tiên là “Cảm ơn” (Thank you) và “Xin lỗi” (Sorry). Cả khi con gái tôi học tiếng Pháp tại nhà, tôi cũng thấy cô giáo dạy và thường xuyên nhắc đi nhắc lại hai từ này.
Nhưng có người bảo tôi rằng, người Việt Nam mình không quen khách sáo kiểu ấy?! Phải chăng cảm ơn, xin lỗi là khách sáo?
Một hôm, tôi lái xe ô tô lên nhà vườn ở Sóc Sơn. Đến gần trạm thu vé, tôi cho xe chạy chậm lại, liền bị một chiếc xe đi sau tông vào đuôi xe tôi. Tôi vừa mở cửa xe thì người lái chiếc xe vừa đâm vào xe tôi đã vội chạy đến cúi đầu nói lời xin lỗi.
Tự nhiên, cơn bực tức trong người tôi như vơi đi một nửa. Từ đó tôi thấy rằng từ “xin lỗi” không là hình thức như có người đã nói, mà nó thực sự có tác động rất lớn đến ý thức con người. Nó có thể làm giảm đi cơn bực tức, cơn nóng giận, làm cho quan hệ giữa con người và con người xích lại gần nhau hơn và có khi còn hơn thế…
Chẳng phải trong ứng xử hàng ngày của người dân mà cả những người đứng đầu đất nước khi nói lời xin lỗi hay cảm ơn cũng có tác động không nhỏ đến đất nước mình.
Tôi bỗng nhớ lời của Khổng Tử “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân” nghĩa là “Cái gì mình không muốn thì đừng làm cho người khác”. Thiển nghĩ, ở đời không ai muốn tự nhiên nổi đóa , tự nhiên nóng giận, tự nhiên trở nên hung bạo, tự nhiên muốn làm hại người khác.
Thế nhưng, thực tế có bao nhiêu chuyện dẫn đến chết người chỉ vì những chuyện không đâu. Những vụ vô tình va quệt xe trên đường mà xẩy ra cãi vã, dẫn đến thượng cẳng chân, hạ cẳng tay, thậm chí trả thù, chém giết nhau diễn ra gần như hàng ngày mà báo chí đã loan tin.
Gần đây nhiều vụ án, thậm chí là thảm án, giết hại cả gia đình, tất nhiên có nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân trực tiếp, nguyên nhân đầu tiên là do thái độ ứng xử với nhau.
Chẳng phải vụ thảm sát cả gia đình ở Nghệ An là bắt đầu từ việc hái mấy cái lá chanh, dẫm lên mấy cây trồng trong rẫy nhà hàng xóm, rồi cãi nhau và từ những thù hằn lâu ngày tích tụ lại không được giải tỏa đã bùng lên…
Vụ thảm sát cả gia đình ở Yên Bái, hãy nghe tên sát nhân Đặng Văn Hùng tường trình và được một tờ báo thuật lại: “Chiều 12/8, từ nhà tôi lên lán tìm anh Long để nói chuyện tranh chấp nương rẫy. Sau đó tôi và anh Long đã cãi nhau…”. Ban đầu chỉ đơn giản vậy.
Bạo lực trong gia đình, trong nhà trường, trong quan hệ chòm xóm xảy ra liên tục trong thời gian qua. Vì sao? Vì sao vậy? Riêng tôi, tôi nghĩ rằng vấn đề giáo dục tôn trọng nhân phẩm con người là vô cùng quan trọng.
Chúng ta đã nói nhiều đến việc học sinh bây giờ học nhiều thứ quá mà vấn đề học làm người còn quá xem nhẹ. Học làm người thì học cách ứng xử giữa con người và con người phải là điều đầu tiên, phải được đặt lên hàng đầu.
Nelson Mandela đã từng nói “Giáo dục là vũ khí tối thượng nhất, bạn có thể dùng để thay đổi thế giới”. Mà muốn thay đổi thế giới thì trước hết phải thay đổi con người, làm cho quan hệ giữa con người và con người trở nên tốt đẹp hơn.
Và, điều đầu tiên trong quan hệ giữa con người và con người là thái độ ứng xử, trong đó có thái độ ứng xử hàng ngày với hai từ: “Xin lỗi” và “Cảm ơn”.
