Dấn thân làm khoa học
Với PGS.TS Nguyễn Ngọc Hưng, Đại học Akron, Ohio, Hoa Kỳ, nói về hệ CNKHTN cách đây 20 năm khi anh là sinh viên khóa I giống như một cuốn phim quay chậm. Trong bài viết của mình gửi về trường, PGS.TS Nguyễn Ngọc Hưng vẫn còn nhớ như in trưa hè năm 1997, đang chơi với bạn, bố gọi anh về gặp thầy giáo để đi lên thành phố. “Tối hôm đó, tôi và một người bạn học cùng lớp cấp ba bắt chuyến tàu nửa đêm đi Hà Nội để sáng hôm sau kịp có mặt ở Bộ GD&ĐT nhận phần thưởng học sinh giỏi.
Xong việc ở Bộ, chiều hôm đó, vì không có việc gì làm, tôi rủ bạn đến trường ĐH Khoa học Tự nhiên, một phần là để biết trường mình sẽ học trong vài năm tới như thế nào, một phần khác quan trọng hơn là để hỏi xem sao tôi vẫn chưa nhận được giấy báo nhập trường. Sau một hồi hỏi han, chúng tôi được dẫn đến một văn phòng, nơi có bác giáo vụ đang làm việc.
Tôi trình bày thắc mắc của mình. Bác nhiệt tình tìm ra hồ sơ của tôi rồi chăm chú đọc nó rất cẩn thận. Vài phút sau, đột nhiên bác say sưa giới thiệu về một chương trình mới mở của trường, gọi là hệ đào tạo CNKHTN, và khuyến khích tôi thi vào. Bác chính là người đã đưa tôi đến với hệ đào tạo này. Tôi tiếc là không thể nhớ gì về hình ảnh của bác, ngoài giọng nói sang sảng và trách nhiệm trong công việc của một cán bộ hành chính” – PGS Nguyễn Ngọc Hưng viết.
Sinh viên hệ CNKHTN tại trường ĐH Khoa học Tự nhiên trong giờ học. Ảnh: N.H Theo anh Hưng, may mắn lớn nhất của anh và các bạn là được học tập và dẫn dắt bởi các thầy cô giáo rất giỏi và tâm huyết. Anh nhớ GS. Đàm Trung Đồn, dù rất tâm huyết với hệ, nhưng thầy không chủ trương giữ các bạn sinh viên ở lại mà chủ động liên hệ làm cầu nối đưa nhiều sinh viên giỏi đi du học ở nhiều nước có nền giáo dục mạnh trên thế giới. Rất nhiều trong số đó đã quay về Việt Nam sau khi tốt nghiệp, trở thành những người làm khoa học nghiêm túc và cứng cáp trong các trường đại học và viện nghiên cứu. Tầm nhìn xa của thầy đã tạo ra một lớp những bạn trẻ dám dấn thân làm khoa học thực thụ trong một môi trường còn thiếu thốn trong nước.
Năm 2015, TS Hồ Khắc Hiếu được công nhận là Phó giáo sư trẻ nhất Việt Nam, lúc đó anh vừa bước sang tuổi 31. Năm 2002, Hiếu đậu vào trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội và được chọn vào lớp đào tạo CNKHTN ngành Vật lý. Suốt quãng đời sinh viên, Hiếu nhận nhiều giải thưởng như: Gương mặt trẻ tiêu biểu ĐH Quốc gia Hà Nội năm học 2003, năm 2005; sinh viên đạt kết quả học tập xuất sắc năm học 2004-2005 và 2005- 2006.
Năm 2006, Hiếu tốt nghiệp ra trường với tổng điểm đạt trên 8,6 và được nhà trường chuyển thẳng làm nghiên cứu sinh, rồi về giảng dạy bộ môn Vật lý tại trường ĐH Xây dựng Hà Nội. Sau hơn 4 năm miệt mài nghiên cứu, Hiếu đã bảo vệ thành công xuất sắc luận án tiến sĩ chuyên ngành Vật lý lý thuyết và Vật lý toán với công trình khoa học “Nghiên cứu các cumulant và hệ số Debye -Waller của tinh thể và hợp chất bán dẫn dưới ảnh hưởng của nhiệt độ và áp suất” ở tuổi 26.
Đợt xét công nhận chức danh giáo sư năm 2015, tổng số điểm nghiên cứu khoa học của Hiếu vượt trội hẳn lên, gấp 2 lần số điểm công nhận.
Hệ CNKHTN của ĐH Khoa học Tự nhiên còn có Tiến sĩ Toán học Nguyễn Duy Tân, một trong hai người được trao Giải thưởng Viện Toán học, giải thưởng dành cho các nhà toán học trẻ xuất sắc làm việc ở Việt Nam. Anh đã có loạt công trình nghiên cứu công bố trên các tạp chí quốc tế uy tín thế giới... Tiến sĩ Hóa học Phan Vũ Xuân Hùng là thành viên trong nhóm nghiên cứu của Giáo sư Thuc-Quyen Nguyen, Đại học California Santa Barbara (Hoa Kỳ), với các đề tài, dự án nghiên cứu đỉnh cao. Nhóm của anh luôn quan tâm đến việc tập hợp các nhà khoa học trẻ người Việt Nam đang làm việc ở nước ngoài, góp phần giải quyết những vấn đề thực tiễn trong sự phát triển của đất nước. Nguyễn Duy Tân và Phan Vũ Xuân Hùng chỉ là hai ví dụ trong số hơn 1.000 cựu sinh viên hệ CNKHTN đã có sự nghiệp khoa học đầy triển vọng, góp phần tích cực cho sự tiến bộ của nền khoa học và sự phát triển của đất nước.
Chưa có môi trường tốt đào tạo sau ĐH
Sau 20 năm, hệ CNKHTN, trường ĐH Khoa học Tự nhiên đã chứng kiến nhiều thành công từ những “đứa con” của mình. TS Đàm Quang Minh, hiệu trưởng trường ĐH Thành Tây là sinh viên khóa I của hệ. Anh cũng là hiệu trưởng ĐH trẻ nhất Việt Nam cho đến bây giờ, làm hiệu trưởng ĐH FPT khi mới 35 tuổi. Anh cho biết, năm 1997, khóa I hệ CNKHTN tuyển sinh được 40 sinh viên, trong đó có anh. Cho đến nay, phần lớn các thành viên của lớp đều tham gia giảng dạy hoặc làm quản lý tại các trường ĐH, các viện nghiên cứu (con số này chiếm tới 60 -70%). Có khoảng 20 - 25% công tác tại nước ngoài.
Trường ĐH Khoa học Tự nhiên cho biết, ở trong nước, rất nhiều sinh viên hệ CNKHTN sau khi tốt nghiệp được chuyển tiếp nghiên cứu sinh tại trường. Hiện nay có hơn 30 cựu sinh viên là cán bộ giảng dạy, nhà khoa học trẻ xuất sắc của trường. Theo một số chuyên gia, chương trình cử nhân đang bị “đứt đoạn”, vì chỉ đào tạo đến ĐH, còn sau ĐH không có sự tiếp nối trong nước. Các cử nhân tài năng tốt nghiệp xong muốn phát triển tiếp thường tìm đến các trường ĐH nước ngoài. Như theo thống kê của khoa Toán, trong giai đoạn 2008 - 2017, khoa có 24 người học tiếp chương trình cao hơn ở nước ngoài. Thống kê của khoa Vật lý có 43 cử nhân tài năng của khoa trong giai đoạn 2008 - 2013 tiếp tục học cao hơn ở nước ngoài.
Lãnh đạo khoa Vật lý cho biết, kinh phí dành cho chương trình đào tạo tài năng hiện tại chỉ đủ cho công tác giảng dạy với các giảng viên trong nước. Hiện nay nhu cầu hội nhập quốc tế ngày càng tăng, sinh viên chương trình đào tạo CNKHTN không được hỗ trợ để tham gia các hội thảo trong nước và quốc tế. Không có kinh phí mời giảng viên nước ngoài giảng dạy cho sinh viên CNKHTN.
Đồng thời chưa có biện pháp đồng bộ và lâu dài để hỗ trợ cho các sinh viên của hệ sau khi tốt nghiệp ĐH tiếp tục theo đuổi khoa học cơ bản. Học bổng cho sinh viên hệ CNKHTN chưa đủ để sinh viên yên tâm tập trung vào học mà không cần hỗ trợ từ gia đình hoặc đi làm thêm. Tâm lý xã hội chưa đánh giá đúng vị trí và tầm quan trọng của khoa học cơ bản mà các sinh viên chương trình đào tạo CNKHTN đang đeo đuổi.
Tại khoa Hóa, khoa Sinh tình trạng cũng tương tự. Do đó, các khoa đề xuất cần tăng kinh phí cơ bản cho chương trình đào tạo CNKHTN. Có chính sách hỗ trợ sinh viên có kết quả nghiên cứu tốt tham dự hội thảo khoa học trong nước và quốc tế. Trao tặng phần thưởng giá trị hơn dành cho sinh viên có giải quốc tế ở các cuộc thi sinh viên danh tiếng quốc tế. Hỗ trợ sinh viên là đồng tác giả trong các công bố ISI như giảng viên.
Theo một số chuyên gia, chương trình cử nhân đang bị “đứt đoạn”, vì chỉ đào tạo đến ĐH, còn sau ĐH không có sự tiếp nối trong nước. Các cử nhân tài năng tốt nghiệp xong muốn phát triển tiếp thường tìm đến các trường ĐH nước ngoài.
