Đã đến lúc bỏ Quỹ bình ổn giá xăng dầu?

Tại cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 5, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, theo Nghị định 83, mục đích của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu không phải tiền của Nhà nước hay bất cứ doanh nghiệp nào. Đây chính là phần trích để phòng khi có sự tăng giá đột ngột trên thị trường thế giới. Việc sử dụng quỹ sẽ giúp tránh được những “cú sốc” tăng giá cho người tiêu dùng, cho các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh trong nước.

Đại diện Bộ Công Thương cũng cho rằng, trong suốt thời gian vừa qua, cơ quan quản lý nhận thấy, với sự điều hành Quỹ bình ổn này, với sự phối hợp của Bộ Công Thương và Bộ Tài chính, đã mang lại hiệu quả rất tốt. Đặc biệt, vào những dịp như trước Tết chẳng hạn, nếu xăng dầu tăng theo đúng công thức 15 ngày một lần có thể sẽ gây rất nhiều biến động với những mặt hàng khác. Còn rất nhiều dịp ở Việt Nam, vẫn có tâm lý nếu mặt hàng xăng dầu tăng sẽ kéo theo sự tăng giá của những mặt hàng khác. Với những người lao động, người tiêu thụ bình thường, việc tăng giá đột ngột sẽ có sự ảnh hưởng, kể cả đến sản xuất kinh doanh.

“Hiện nay Quỹ bình ổn xăng dầu chúng tôi sẽ tiếp tục xem xét và bản thân tôi cũng không muốn có Quỹ bình ổn này nữa nhưng trong thời điểm này, tôi thấy cần theo đúng tinh thần, nội dung của Nghị định 83 và tác dụng của nó trong thời điểm hiện nay là phù hợp”, ông Hải nói.

Liên quan đến hoạt động của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, trong cuộc trả lời báo chí trước đó, ông Đỗ Thắng Hải cũng cho biết, Quỹ Bình ổn giá xăng dầu có thể sẽ được xem xét loại bỏ với điều kiện các hoạt động của doanh nghiệp và khâu hậu kiểm của cơ quan chức năng được tăng cường giám sát hơn nữa.

Thực tế, Bộ Công Thương đến nay đã công bố các số liệu giá nhập khẩu hằng ngày trên trang điện tử, báo chí, người dân có thể truy cập và dựa vào công thức có sẵn để tính toán, giám sát.

Về hoạt động của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, trao đổi với PV Tiền Phong gần đây, PGS TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế cho rằng, Quỹ Bình ổn giá xăng dầu hiện hoạt động rất hình thức do mức thu vào quỹ và trích sử dụng quỹ đang bằng nhau. Theo ông Long, trong kinh doanh, doanh nghiệp nào cũng cần có dự phòng cho tình huống xấu. Tuy nhiên, dự phòng lấy từ nguồn nào rất quan trọng. Điểm bất cập hiện nay trong trích lập Quỹ Bình ổn giá xăng dầu chính là nguồn trích quỹ hiện đang chỉ thu từ phía người dân, trong khi doanh nghiệp xăng dầu đầu mối không phải trích nộp một đồng nào dù được hưởng mức lợi nhuận định mức cố định 300 đồng/lít (dù bất kể giá xăng dầu trong nước lên xuống thế nào).

“Trong kinh tế thị trường, cũng cần có quỹ bình ổn nhưng phải xác định rõ lúc nào cần có quỹ, lúc nào không cần có quỹ. Bộ Tài chính cần xem lại việc quản lý chi phí định mức hiện nay của các doanh nghiệp xăng dầu đầu mối. Ngoài ra, thực hiện quản lý giá xăng dầu theo cơ chế thị trường nhưng lại để cho doanh nghiệp luôn có mức lãi cố định 300 đồng/lít là rất vô lý. Đây là cơ chế áp đặt theo chủ quan. Ở đây việc chia sẻ lợi ích hài hòa giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân chưa thỏa đáng. Với người tiêu dùng trong bối cảnh hiện nay, việc để tình trạng như này là một thiệt thòi”, ông Long phân tích.

Cũng nêu ý kiến cần xem lại hiệu quả hoạt động của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu tại hội thảo "Thị trường xăng dầu Việt Nam và vấn đề thể chế” do Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam tổ chức ngày 16/5 vừa qua, TS Lê Đăng Doanh, chuyên gia kinh tế cho rằng, Quỹ Bình ổn giá xăng dầu nói là lập ra để bình ổn giá vì người dân nhưng thực tế việc điều hành quỹ hiện không có đại diện người dân nào cả.

“Người dân không biết việc điều hành Quỹ Bình ổn giá xăng dầu hiện ra làm sao, việc công khai minh bạch như thế nào cả. Cho nên Nghị định 83 cần được bổ sung, hoàn chỉnh cho phù hợp với thực tế”, ông Doanh nói.

Còn theo Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Phan Thế Ruệ, việc dùng Quỹ bình ổn giá xăng dầu khi nào trích và khi nào xả, trong Nghị định 83/CP đã quy định rõ, từ 0-3% không cần dùng Quỹ này, còn từ 3-7% mới sử dụng và trên 7% thì Chính phủ can thiệp để ổn định giá xăng dầu. Trên thực tế năm 2016 không xảy ra tình trạng giá tăng từ 4% đến trên 7% mà chỉ quanh mức 0-3%.

“Về quan điểm cá nhân, tôi cho rằng khi giá cơ sở điều chỉnh tăng từ 0-3% thì không nên áp dụng Quỹ bình ổn xăng dầu để người tiêu dùng tiếp cận dần tư duy thị trường”, ông Ruệ nói và cho rằng, về Quỹ bình ổn giá xăng dầu này chỉ phù hợp với doanh nghiệp có nguồn nhập khẩu lớn, lượng bán ra nhiều. Còn những doanh nghiệp bán ít chắc chắn quỹ sẽ bị âm, thậm chí phải dùng vốn vay ngân hàng để xả vào giá bán lẻ. Đây là những vướng mắc khi thực hiện Nghị định 83/CP về điều hành giá xăng dầu.

Tại một tọa đàm về xăng dầu, các chuyên gia quốc tế cũng cho rằng, trong suốt một khoảng thời gian dài, nhất là 2 năm trở lại đây, giá năng lượng luôn ở mức thấp, việc vừa thu vừa xả Quỹ Bình ổn giá xăng dầu trong điều hành giá xăng dầu vốn đã không phù hợp, cơ chế hình thành quỹ không lớn, không tạo được nguồn đủ để có thể hỗ trợ thị trường. Theo chuyên gia năng lượng đến từ Ngân hàng thế giới (WB) - bà Masami Kojima cho rằng, giá năng lượng tại thị trường Việt Nam đang bị “bóp méo” bởi vẫn còn các chính sách trợ giá. Việc sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu cũng chưa phù hợp.

“Khi giá thị trường xuống thấp cơ quan điều hành không tranh thủ để tích lũy mà vẫn xả quỹ này ra và không có điều kiện để tích lũy, đến khi giá tăng lên lại không có để bù vào. Thực tế khi giá dầu trên thị trường thế giới xuống thấp nhưng dư Quỹ Bình ổn giá xăng dầu cũng không nhiều, nếu giá xăng dầu vọt tăng chắc chắn sẽ không có tiền để bình ổn”, bà Masami Kojima nói.