Chặt cây bị phạt trâu, bò
Đưa chúng tôi dạo quanh khu rừng K’Mrơng Prông A rộng 1,2 ha thuộc xã Ea Tu, thành phố Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk), già làng Y Yơ’h Kbuôr (76 tuổi) kể về nguồn gốc khai sinh ra làng: Thuở xưa, ông bà mình chọn nơi đây lập buôn vì tìm được bến nước nằm sâu trong khu rừng.
Lập xong, họ dâng lễ cúng thần nước, thần núi rừng, cầu thần linh ban cho bà con sức khỏe, suốt đời sống thủy chung, đùm bọc lẫn nhau. Nước là “thần hồn”, là hiện linh của sự sống, còn rừng là “lá bùa hộ mệnh” che chở cho buôn làng. Rừng còn thì nước còn, bà con xem việc giữ rừng như chính sinh mạng của mình vậy. Nếu để rừng mất, nước cạn thì làng cũng mất. Cái tên K’Mrơng (rừng) Prông (to lớn) đã gắn chặt với tên buôn mình từ đó đến giờ.
Để bảo vệ nguồn nước không ngừng tuôn chảy, các đời già làng lưu truyền một luật tục giữ rừng độc đáo. Nếu người nào trong buôn dám mạo phạm tới rừng thiêng sẽ bị loan báo cả làng biết, cho xấu hổ lần sau không dám nữa. Còn nếu chặt một cây rừng phải nộp trâu, bò, vài vò rượu cần để cúng thần núi rừng và xin buôn làng tha thứ.
Cách rừng K’Mrơng Prông A chừng 2 cây số, rừng thiêng K’Mrơng Prông B rộng gần một héc ta do trưởng buôn Y Wih’ Êban (60 tuổi) cai quản, luật phạt cũng nghiêm khắc không kém. Người nào vào rừng chặt một cây gỗ sẽ bị phạt một con heo trắng to kèm 4-5 vò rượu và phải xin lỗi cả buôn.
Chặt bao nhiêu cây sẽ phải nộp phạt bấy nhiêu con, nếu tái phạm lần thứ hai, thứ ba mức phạt sẽ tăng theo cấp số nhân. Kẻ nào chai lì, vi phạm liên tiếp sẽ bị trai làng áp giải giao nộp cho chính quyền xử lý theo pháp luật. Nhờ đó, cả hai khu rừng chứa nhiều cây cổ thụ như đa, sao, bằng lăng, kơ nia... tới nay vẫn còn nguyên vẹn, tỏa bóng xanh rì.
Ông Y Wih’ Êban cho hay: Cách đây 20 năm, một người trong buôn trót cưa trộm một cây gỗ trong rừng, bị dân phát hiện báo cho trưởng buôn. Làng tịch thu gỗ, bắt người này mang một con lợn, rượu ra bến nước làm lễ cúng, xin các thần linh đừng tức giận mà làm tắt mạch nước. Trước sự chứng kiến của buôn, người này nhận lỗi, hứa không tái phạm. Câu chuyện được truyền kể từ năm này sang năm khác để răn dạy con cháu không được phạm luật cấm của làng.
 |
Hồ Sình Đỉa
Liệu rừng thiêng K’Mrơng Prông có nằm trong “tầm ngắm” của bọn lâm tặc ngoại làng không? Già làng Y Yơ’h trả lời: Miếng mồi ngon dễ gì chúng từ bỏ?! Nhưng mọi sự xâm chiếm của chúng từ trước tới nay đều thất bại dưới “mắt thần” của rừng”. Mỗi tuần làng cắt cử 3-4 thanh niên khỏe mạnh vào rừng tuần tra. Còn hễ thấy người lạ đột nhập vào rừng, dân cấp báo trưởng buôn hoặc già làng. Lập tức, làng triệu tập người vào kiểm tra, ngăn chặn ngay”.
Dù cuộc sống văn minh hiện đại, nhà nhà đều có giếng nước khoan nhưng 80% người dân trong buôn vẫn ngày 2 buổi sáng-chiều vào bến gùi nước sinh hoạt. Đã qua 54 mùa rẫy, bà Nay H’ Nhen ở buôn Kmrơng Prông A không bỏ bữa gùi nước nào: “Nước ở đây lấy mãi không hết, lại sạch mát nữa.
Mình tranh thủ tắm, giặt rồi gùi nước về dùng luôn!”. Để người dân gắn bó với rừng, trưởng buôn cho các hộ trồng xen thêm các loại tre, chuối, cau vào các khoảng trống trong rừng. Cây trồng vừa cho bóng mát, vừa tạo nguồn thức ăn, khiến họ càng yêu quý, bảo vệ rừng hơn.
Bà H’ Triệu Kdoh, Phó Chủ tịch xã Ea Tu, thành phố Buôn Ma Thuột cho biết: “Người dân hai buôn Kmrơng Prông yêu rừng, giữ rừng lắm. Dù cây có chết khô bà con vẫn quyết không cho hạ, để tự đổ mới lấy làm củi. Nhờ vậy, rừng mới yên lành”.
Giữ rừng nhờ truyền thuyết tình yêu
Giữa cái nắng tháng 4 bỏng rát, chúng tôi dừng chân tại thị trấn Ea Pốk, huyện Cư M’gar (Đắk Lắk), cách Buôn Ma Thuột chừng 15 cây số, tìm hiểu huyền thoại đồi Cư H’Lăm rộng 18,6 ha với những lời nguyền bí ẩn, giúp khu rừng được bảo tồn, trở thành “chiếc máy điều hòa” cho thị thành ngột ngạt.
Cây cổ thụ buôn Kmrong Prông A Tuy nhiên mối tình của họ sớm tan vỡ khi phạm vào luật tục người cùng họ không được lấy nhau. Bị gia đình, buôn làng cấm cản, chàng Y Đhin đau buồn bỏ đi biền biệt. Còn nàng H’Lăm bỏ làng lên đồi ngày đêm ngồi khóc sầu thảm. Khóc đến nỗi nước mắt nàng tuôn dòng chảy lở cả núi, đọng thành hồ rộng lớn. Rồi nàng cũng tan biến vào rừng xanh.
Y Đhin sau ba mùa rẫy bỏ làng ra đi vẫn không quên được hình bóng người yêu. Chàng về định tìm đưa nàng đến một nơi thật xa nhưng đã muộn. Y Đhin lên đồi chỉ còn thấy một khe nước nhỏ chảy róc rách, như tiếng nỉ non than khóc của người tình. Chàng liền cởi trần nhảy xuống khe nước, trầm mình cho đến lúc cơ thể tan biến vào nước.
Linh hồn của họ cùng nhập vào cây rừng, khiến cả đồi cây trở thành khu rừng thiêng. Mọi biến hóa thời tiết khác thường như có nắng có mưa, hoa thơm ngào ngạt, chim kêu vượn hót… người dân đều cho rằng đó là tâm trạng của nàng H’Lăm. Khu đồi có tên từ đó để tưởng nhớ một mối tình sắt son, chung thủy.
Câu chuyện trên được lưu truyền qua nhiều thế hệ cùng với lời nguyền khó lý giải. Nếu ai vào rừng vô tình nhắc đúng tên Y Đhin và H’Lăm sẽ bị thần rừng giam giữ đi mãi không ra. Những ai có ý đồ đen tối, trục lợi rừng Cư H’Lăm đều phải đền tội. Chặt cây dựng nhà, lập tức nhà sập hoặc bị cháy trụi. Còn săn bắt thú rừng sẽ gặp tai nạn hay phát bệnh điên khùng vô phương cứu chữa.
Người trong làng còn truyền tai rằng, cách đây gần 10 năm, một người trong làng vào rừng bắt được con rùa vàng. Về đến nhà người này đang bình thường bỗng hóa dại. Gia đình liền thả rùa về rừng nhưng bệnh tình vẫn không thuyên giảm. Dân trong làng không ai dám phạm vào những điều cấm kỵ trên. Các băng nhóm lâm tặc bên ngoài đều không dám bén mảng tới, nhờ vậy rừng Cư H’Lăm còn vẹn nguyên đến giờ.
Bao quanh rừng là hồ nước rộng lớn 15 ha mang tên Sình Đỉa được coi là nơi chứa đựng dòng nước mắt của nàng H’Lăm, bốn mùa gợn sóng. Sở dĩ có tên Sình Đỉa là vì trước đây hồ nước này chỉ toàn là đỉa. Dân làng không ai dám đến gần. Nhưng đó chỉ là tương truyền thôi, giờ người dân hút nước tưới cà phê quanh năm. Nước ở đây, chưa bao giờ cạn, già Y Mứt khẳng định chắc nịch.
Có người cho rằng sự tích rừng Cư H’Lăm chỉ là truyền thuyết hóa để lý giải những biến động địa chất mà đồng bào không hiểu được. Trên đỉnh đồi có hố sâu hình bát úp, là dấu tích của miệng núi lửa đã tắt từ lâu. Còn hồ hình thành do lòng đất dưới chân núi sụt xuống sau khi núi lửa phun trào, tạo thành hố sâu chứa nhiều than bùn màu mỡ.
Dẫu sao, câu chuyện tình đầy nước mắt gắn liền với rừng thiêng Cư H’Lăm chứa nhiều yếu tố ly kỳ hư ảo đã có tác dụng giúp khu rừng được bảo tồn. Nhiều loài gỗ quý như sao, hương, cà te… đã hơn trăm tuổi vẫn sừng sững tỏa bóng che chở cho nương rẫy, buôn làng.
Người dân buôn Ea Mắp gìn giữ rừng Cư H’Lăm như giữ báu vật linh thiêng của mình vậy. Họ quan niệm “Rừng còn thì buôn làng còn. Rừng mất cả làng sẽ gặp đại họa”. Năm 2009, rừng Cư H’Lăm được UBND tỉnh Đắk Lắk làm lễ công nhận là “Di tích danh lam thắng cảnh” khiến dân chúng địa phương càng tự hào, quyết tâm bảo vệ rừng hơn nữa.
Ông Cao Văn Tứ, Chủ tịch Công ty TNHH MTV cà phê Ea Pốk (thị trấn Ea Pốk, huyện Cư M’gar), đơn vị được giao quyền quản lý rừng Cư H’Lăm cho biết: Người dân rất có ý thức bảo vệ rừng. Từ năm 2002 đến nay, công ty trồng thêm hơn 1.000 cây sao, dầu giúp phủ xanh khu đồi, đồng thời lập tổ bảo vệ rừng, thường xuyên tổ chức tuần tra, ngăn chặn kịp thời mọi hành vi xâm phạm.
