Thẩm phán khó đưa ra lời khuyên có tình, có lý
Ngày 10/12, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội tờ trình đề nghị xây dựng Luật Hòa giải, đối thoại tại tòa án. Theo Chánh án, với cách thức thân thiện, cảm thông và “hai bên cùng thắng”, hòa giải, đối thoại góp phần hàn gắn những mâu thuẫn, rạn nứt, nâng cao ý thức pháp luật của người dân, ngăn ngừa các tranh chấp trong tương lai.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, có thể phân loại thành hai nhóm: Hòa giải, đối thoại trong tố tụng và hòa giải, đối thoại ngoài tố tụng. Trong đó hòa giải, đối thoại trong tố tụng được thực hiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính. Còn hòa giải, đối thoại ngoài tố tụng, theo ông Bình, pháp luật hiện hành còn quy định một số cơ chế như: Hòa giải ở cơ sở theo quy định của Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013; hòa giải tranh chấp lao động cá nhân, tranh chấp lao động tập thể theo quy định của Bộ luật Lao động năm 2012…
Theo thống kê của TANDTC, tỷ lệ hòa giải thành, đối thoại thành trong giải quyết các vụ án dân sự, hành chính của các Tòa án chiếm tỷ lệ thấp, chưa đáp ứng được đòi hỏi của thực tiễn. Tỷ lệ hòa giải thành khoảng trên 40% nhưng chủ yếu là hòa giải thuận tình ly hôn, tỷ lệ đối thoại thành chỉ đạt gần 8% trong tổng số vụ án đã giải quyết).
Còn hòa giải ngoài tố tụng, việc hòa giải tiến hành theo Luật Hòa giải ở cơ sở đã đạt được một số kết quả nhất định, tuy nhiên, trên thực tế, nhiều mâu thuẫn, tranh chấp chưa được hòa giải hoặc hòa giải không kịp thời dẫn đến tranh chấp, khiếu kiện kéo dài.
Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, cơ chế hòa giải ngoài tố tụng được nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân tiến hành theo quy định của pháp luật hiện hành nhưng chất lượng hòa giải còn hạn chế; phần lớn là những tranh chấp, xích mích nhỏ; kết quả hòa giải không có giá trị bắt buộc nên hiệu lực thi hành không cao.
Còn cơ chế hòa giải, đối thoại trong tố tụng có giá trị pháp lý và được thi hành bằng con đường thi hành án nhưng chủ thể tiến hành hòa giải, đối thoại là Thẩm phán - người sẽ tiến hành xét xử, bị hạn chế bởi các quy định pháp luật nên khó linh hoạt để đưa ra những lời khuyên có tình, có lý giúp các bên tranh chấp cảm thông, chia sẻ, nhượng bộ và thỏa thuận cách giải quyết.
“Với thực trạng pháp luật và tình hình giải quyết các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính thông qua hòa giải, đối thoại như trên đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nghiên cứu, xây dựng một cơ chế pháp lý mới về hòa giải, đối thoại đáp ứng nhu cầu, đòi hỏi của người dân và xã hội”, ông Bình cho hay.
Cơ chế mới để lựa chọn
Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, TANDTC đã triển khai thí điểm về đổi mới, tăng cường hòa giải, đối thoại trong giải quyết các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính tại TAND thành phố Hải Phòng và 9 TAND cấp huyện của Hải Phòng từ tháng 3 – 8/2018.
Sau 6 tháng triển khai thực hiện, hoạt động thí điểm đã thu được những thành công: 10 trung tâm hòa giải, đối thoại tại Hải Phòng đã nhận 2.573 đơn khởi kiện; đưa ra hòa giải, đối thoại 2.399 đơn. Trong đó, hòa giải, đối thoại thành 1.827 đơn, đạt tỷ lệ 76,2%.
Sau thành công thí điểm tại Hải Phòng, thực hiện Kết luận của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương, TANDTC đang tiếp tục thí điểm tại 16 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (thời gian thí điểm từ tháng 11/2018 đến tháng 5/2019).
Theo ông Bình, việc xây dựng Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án nhằm xây dựng cơ chế pháp lý mới để lựa chọn giải quyết tranh chấp dân sự, hành chính. Cơ chế hòa giải, đối thoại này độc lập, song song với các cơ chế hiện có; không mâu thuẫn, không triệt tiêu, không thay thế các cơ chế hòa giải, đối thoại khác trong tố tụng cũng như ngoài tố tụng hiện có.
Trên cơ sở đó, Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án ban hành 2 chính sách lớn: Xây dựng cơ chế pháp lý mới về hòa giải, đối thoại tại Tòa án để cơ quan, tổ chức, cá nhân lựa chọn giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp; huy động nguồn nhân lực trong xã hội tham gia phối hợp cùng Tòa án hòa giải, đối thoại các mâu thuẫn, tranh chấp.
“Cái gì tốt cho dân thì phải làm, khó khăn mấy chúng ta cũng phải vượt qua. Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án rất có lợi cho dân”, ông Bình cho hay. Uỷ ban Thường vụ thống nhất trình dự án luật để Quốc hội cho ý kiến vào kỳ họp cuối năm 2019.
