Theo ông Heydarian, không chỉ thúc đẩy Việt Nam và Philippines xích lại gần nhau, việc Trung Quốc gây hấn đã báo động các bên không đòi hỏi chủ quyền ở biển Đông hành động bởi lo ngại hậu quả đối với ổn định khu vực và tự do lưu thông hàng hải quốc tế.
Ngoài các quốc gia ASEAN, một loạt nước lớn ở Thái Bình Dương như Nhật Bản, Ấn Độ, Úc, Hàn Quốc đều rất coi trọng vấn đề an ninh năng lượng và lợi ích thương mại, muốn đóng vai trò lớn hơn trong việc duy trì ổn định tuyến vận tải hàng hải ở biển Đông.
Ông Heydarian nhận định, với hành động ngang ngược xâm phạm chủ quyền của Việt Nam, Trung Quốc muốn ném một viên đá rụng nhiều con chim, nhưng hành động của họ lại phản tác dụng. Theo ông, Việt Nam, Philippines có thể thúc đẩy hợp tác chiến lược với Indonesia và Malaysia (hai nước cũng bị đường “lưỡi bò” của Trung Quốc đe dọa).
Theo ông Heydarian, sự hung hăng của Trung Quốc thúc đẩy sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa các nước ASEAN và giữa một số thành viên khối này với các nước lớn trong khu vực. Khi Mỹ đang khuyến khích các đồng minh trong khu vực chịu trách nhiệm lớn hơn về sự ổn định trong vùng, Nhật Bản đang nổi lên với tư cách một đối tác quan trọng ủng hộ Việt Nam và Philippines.
Việc sửa đổi hiến pháp, nới lỏng lệnh cấm xuất khẩu vũ khí, tăng ngân sách quốc phòng và trao quyền phòng vệ tập thể sẽ cho phép Nhật Bản trở thành một đối trọng với Trung Quốc. Trong khi đó, Úc cũng đang tăng cường hợp tác với Mỹ, ngày càng tỏ ra tập trung vào việc đảm bảo tự do hàng hải ở các vùng biển quốc tế.
Trở thành tân Thủ tướng Ấn Độ, chính quyền của ông Narendra Modi hẳn cũng rất muốn đóng vai trò tích cực hơn trong các vấn đề của khu vực, ông Heydarian nhận định. Tân Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ Arun Jaitley tuyên bố giám sát và bảo vệ các vùng biển là ưu tiên cao của mọi quốc gia, bởi sự thịnh vượng về kinh tế và an ninh quốc gia phụ thuộc sự an toàn, tự do hàng hải.
Ông Jaitley cho biết, an ninh quốc gia luôn là vấn đề ưu tiên đối với đảng Nhân dân Ấn Độ cầm quyền và quân đội Ấn Độ dự định đẩy nhanh quá trình mua sắm trang thiết bị quốc phòng để đáp ứng nhiệm vụ này. Want China Times hôm 8/6 đăng bài xã luận nhận định quan hệ Trung-Ấn dưới thời Thủ tướng Narendra Modi có thể sẽ không mấy êm thấm.
Sự kiện Trung Quốc gây hấn, ngang ngược kéo giàn khoan Hải Dương 981 vào vùng biển của Việt Nam và gia tăng tranh chấp với Philippines ở biển Đông có thể mở đầu cho một giai đoạn xung đột kéo dài khiến Trung Quốc đau đầu, trang tin Want China Times (Đài Loan) ngày 8/6 nhận định. Theo trang tin này, việc Philippines bắt giữ tàu cá Trung Quốc hôm 3/5 nhấn mạnh chiến thuật mới của Philippines nhằm ngăn cản các hoạt động trái phép của Trung Quốc tại biển Đông, trong khi tránh lao vào một cuộc chạm trán với sức mạnh quân sự của Bắc Kinh.
Lực lượng tuần tra dân sự Philippines đã hoạt động tích cực tại khu vực này trước khi bắt giữ các tàu cá Trung Quốc. Philippines theo đuổi chiến thuật này nhờ rút ra bài học từ hai năm trước khi một tàu hải quân Philippines bắt giữ 12 ngư dân Trung Quốc tại bãi cạn Scarborough bị đội tàu hùng hổ của Trung Quốc xông vào trục xuất. Kết quả, Philippines để mất quyền kiểm soát Scarborough vào tay Trung Quốc.
Philippines ngày càng tỏ ra kiên quyết trong việc bảo vệ chủ quyền. Ngày 4/5, nước này tập trận chung với đồng minh Mỹ đáp trả một “cuộc đổ bộ xâm lược tiềm tàng”, xây dựng kế hoạch phòng thủ ở biển Đông, lập các căn cứ quân sự và sân bay, triển khai cơ sở liên lạc vệ tinh trong khu vực.
Việt Nam cũng phản ứng quyết liệt trước sự ngang ngược của Trung Quốc, nhất là sau khi Trung Quốc kéo giàn khoan khổng lồ vào vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam.
