[TỌA ĐÀM] Thuốc lá điện tử trong trường học: Nhận diện và phòng chống

Thời gian qua, thuốc lá điện tử đã từng bước thâm nhập vào môi trường học đường không chỉ ở cấp THPT hay THCS mà hiện nay đã vào đến cấp Tiểu học. Là người trực tiếp cấp cứu và chữa trị cho những bệnh nhân bị nhiễm độc do thuốc lá điện tử, xin bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên có thể cho biết những ảnh hưởng của thuốc lá điện tử tới sức khỏe của người dùng nói chung và đặc biệt là học sinh, sinh viên nói riêng?

TS. BS Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc- Bệnh viện Bạch Mai, trả lời:

Trước tiên, về cấu trúc bộ hút của thuốc là điện tử gồm pin, công tắc, nút bấm, bộ chứa, bấc đốt cháy,… Cấu trúc ban đầu tương đối ổn định tuy nhiên càng về sau càng cải tiến cho phép người dùng cho bất cứ cái gì để hút. Điều này khá nguy hiểm bởi có rất nhiều chất nguy hiểm không được kiểm định.

Thuốc lá điện tử được cấu trúc để có thể bốc cháy nhanh, đốt cháy hóa chất với tốc độ dẫn điện ngày càng được cải biên với tốc độ mạnh và nhanh. Khi hóa chất được đốt cháy nhanh, đột ngột, liều cao sẽ tạo ra nhiều chất khác nhau khá nguy hiểm.

Về tác hại của thuốc lá điện tử có thể chia 3 nhóm

-Một là thuốc lá điện tử chứa nicotin. Dù nhiều nhà sản xuất đã tuyên bố là không có nicotin nhưng thực tế theo nghiên cứu thuốc lá điện tử có hàm lượng nicotin cao hơn cả thuốc lá. Nicotin là chất độc nặng, có trong thành phần thuốc trừ sâu, khi sử dụng có ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe thần kinh. Bên cạnh đó nicotin gây nghiện. Nhiều nghiên cứu cho thấy hút thuốc lá điện tử làm tăng số lượng người nghiện thuốc lá thông thường. Thuốc lá điện tử làm suy mòn, hủy hoại tất cả nỗ lực phòng tránh thuốc lá thông thường cho đến nay.

-Hai là thuốc lá điện tử chứa rất nhiều chất phụ gia: tạo màu, tạo mùi, những chất này sẽ thay đổi theo thị hiếu, theo thời gian,…

Theo nghiên cứu, trong thuốc lá điện tử có 60 hóa chất khác nhau, khói bốc lên có khoảng 40 hóa chất. Theo các chuyên gia có hàng nghìn chất hóa học khác nhau tạo nên thuốc lá điện tử, sau khi đốt cháy tạo nên nhiều loại hóa chất khác nhau, gây nên 1 loạt các bệnh mới. Mới đây ở Mỹ phát hiện gần 3000 người trẻ bị tổn thương phổi nặng do sử dụng thuốc lá điện tử, trong đó có khoảng 60 người tử vong. Có người cho cả Vitamin E vào thuốc lá điện tử, khi đốt cháy sẽ biến thành chất độc gây tổn thương phổi. Phải nhấn mạnh rằng: Càng ngày càng nhiều bệnh mới do sử dụng thuốc lá điện tử.

Có rất nhiều nghiên cứu trên động vật và trên người đã khẳng định thuốc lá điện tử có thể gây tác động lên tất cả các bộ phận cơ thể như: viêm phế quản, ung thư, giảm khả năng miễn dịch,…. Nhiều hơn rất nhiều bệnh do thuốc lá thông thường gây ra.

Chúng ta sẽ phải đối mặt với nhiều căn bệnh nguy hiểm tiềm tàng từ thuốc lá điện tử: có thể sẽ xuất hiện ồ ạt như ở Mỹ cũng có thể sẽ xuất hiện dần dần.

-Thứ ba là thuốc lá điện tử có thể chứa ma túy. Trong thực tế, nhiều bạn trẻ hút xong lăn quay ra bất tỉnh, người sống thì ngơ ngác. Có người đến viện trong tình trạng co giật cơ tim, chết não,… Theo xác minh, chúng tôi đã phát hiện nhiều loại ma túy mới, chất gây nghiện, ma túy tổng hợp mới xuất hiện trong thuốc lá điện tử.

Để xác định một loại chất cấm chất gây nghiện mất rất nhiều công sức, hàng tỷ đồng để xác minh qua các bước. Trong khi các chất gây nghiện, chất ma túy mới ngày càng phát triển, ngày càng nhiều thêm như 1 thách thức với hệ thống quản lý. Ngay cả ở Mỹ cũng chưa có kết quả thống kê cụ thể về các hệ quả, các bệnh gây nên cho con người từ các loại ma túy.

Vì thế tôi mạnh dạn khuyến cáo phải làm sớm và làm ngay: Cấm lưu hành thuốc lá điện tử tại Việt Nam. Bây giờ có lẽ không còn đủ sớm nữa rồi, nhưng phải làm ngay làm luôn.

Nhà báo Phùng Công Sưởng: Thưa ông Nguyễn Quốc Dương, học sinh cấp THCS được cho là đang ở lứa tuổi muốn thể hiện cái tôi cá nhân, thích khẳng định mình. Chính vì vậy các em rất dễ “thử” những cái mới. Vậy thời gian qua, tại Trường THCS Nguyễn Công Trứ có giải pháp như thế nào đối với việc phòng chống thuốc lá điện tử trong học đường?

Thầy Nguyễn Quốc Dương, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Công Trứ, Ba Đình, Hà Nội:

Thời gian qua báo chí phản ánh tình trạng báo động học sinh hút thuốc lá điện tử. Đã có học sinh bị ngộ độc, tử vong. Đây là nỗi bất an cho mỗi gia đình, cho nhà trường, xã hội nói chung. Không ít học sinh sử dụng với lý do giải tỏa căng thẳng, strees, thậm chí lý do bất mãn với bố mẹ, thầy cô. Đặc biệt ở lứa tuổi muốn thể hiện bản thân, thể hiện cái tôi qua đó chống đối nội quy của nhà trường. Thậm chí thể hiện bản thân là lớn hơn cùng trang lứa, ngầu hơn. Nhưng lo lắng nhất là việc dùng thuốc lá điện tử theo nhóm cùng chơi. Trường nhận thấy nguy cơ nhóm bạn cùng chơi, vì sẽ ngày càng tăng thêm chất kích thích.

Hiện nay có sự biến tướng của thuốc lá điện tử, thực tế xảy ra trong nhà trường. Để bắt gặp các em đang sử dụng thuốc lá điện tử không đơn giản. Học sinh lợi dụng giờ giải lao, nhà vệ sinh, góc khuất để xử lý.

Tổ bảo vệ vào nhà vệ sinh. Đôi lúc phải phân công thầy giáo nấp trong nhà vệ sinh để bắt được quả tang thì mới phục.

Phối hợp với chi đoàn giáo viên, kiểm tra hành chính đột xuất.

Khi phát hiện thì xử lý kịp thời theo nội quy như mời phụ huynh đến để trao đổi, có biện pháp để giáo dục các em.

Thầy Nguyễn Quốc Dương, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Công Trứ, Ba Đình, Hà Nội

Nhà trường rất quan tâm tới tác hại phòng chống thuốc lá trong học đường. Căn cứ theo văn bản của Bộ cũng như bộ tài liệu hướng dẫn phòng ngừa thuốc lá. Đây là bộ tài liệu được xem như kim chỉ nam để tuyên truyền cho học sinh. Trường THCS Nguyễn Công Trứ không chỉ tuyên truyền một chiều. Học sinh tự tìm hiểu, biến mỗi học sinh trở thành một tuyên truyền viên để tuyên truyền với các bạn.

Lồng ghép với các hoạt động ngoại khóa, hoạt động dưới cờ.

Nhưng việc phòng chống thuốc lá điện tử trong trường học cũng gặp không ít khó khăn. Đó là dễ mua, có loại không để lại mùi, khó phát hiện. Thiết bị được ngụy trang dưới dụng cụ sử dụng hằng ngày. Đây là khó khăn cho công tác quản lý của trường.

Đứng dưới góc độ tâm lý, theo Thạc sĩ Đỗ Trần Phương Anh, điều gì khiến chất cấm, chất gây nghiện vẫn len lỏi vào môi trường học đường?

Thạc sĩ Đỗ Trần Phương Anh trả lời:

- Việc vấn đề thuốc lá điện tử không phải là vấn đề của Việt Nam, không chỉ trong học sinh, sinh viên mà cả trong người lớn. Vậy trả lời cho câu hỏi tại sao người lớn muốn cấm về thuốc lá điện tử thì tại sao biết thuốc lá điện tử gây nguy hại như vậy thì lại hấp dẫn đến các bạn trẻ đến thế?

Thạc sĩ Đỗ Trần Phương Anh

Lí giải việc này thì chúng ta phải nhìn nhận, thuốc lá điện tử không phải là chất cấm đầu tiên ở cổng trường. Thực sự về mặt cách gọi tên và hình thức của loại chất cấm này lên một tầng cao mới. Như thời điểm năm 2015 – 2016, hiện tượng “tem giấy” xuất hiện như một món đồ chơi cho trẻ con đã qua mặt được biết bao nhiêu phụ huynh trong việc bảo vệ con em mình, đồng thời khiến cho xã hội thời điểm đó 1 phen phải lo lắng về những nguy hiểm nơi ngoài cổng trường.

Bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên đã phải nói đây là: “Bệnh thế hệ mới”. Cái tên này khiến cho người nghe phải cảm thấy lo lắng. Việc đưa cái tên sản phẩm chất cấm 1 cái tên mới. Thế nhưng, thời điểm này, khi các loại chất cấm, chất gây nghiện là thuốc lá điện tử hay thuốc lá thế hệ mới, rõ ràng ta có thể thấy, ngay từ tên gọi đến hình thức của nó đã trở nên tinh vi hơn, thậm chí là liên tục được tìm cách để hợp thức hóa bằng các quảng cáo chuyên nghiệp nhằm phổ cập thông tin kiến thức sai lệch, thiếu căn cứ y học về tác dụng và hệ quả của thuốc lá điện tử tới sức khỏe thể chất cũng như tâm thần của người sử dụng như là: không gây mùi hôi như thuốc lá truyền thống, ít nạp nicotine vào cơ thể hơn so với thuốc lá thông thường, thậm chí còn có thể hỗ trợ cai thuốc lá truyền thống,…

Rõ ràng, việc này không những kích thích sự tò mò của các bạn học sinh sinh viên, mà còn khiến các bạn ấy lầm tưởng về những lợi ích mà nó có thể mang lại. Tôi nghĩ, những điều này đôi khi còn làm chính cả người lớn hiểu lầm chứ không chỉ riêng các bạn học sinh sinh viên.

Vậy nên dưới góc độ tâm lý học, khi các loại chất cấm, chất gây nghiện xâm nhập vào môi trường học đường dưới những hình thức mới lạ, thậm chí là trá hình những điều tốt đẹp hoặc những điều tưởng chừng như là vô thưởng vô phạt, dễ gây nhầm lẫn khi người sử dụng chưa được trang bị đầy đủ hiểu biết cũng như kỹ năng để tự bảo vệ bản thân, chính là lý do khiến cho chất cấm, chất gây nghiện vẫn có thể len lỏi vào trong môi trường học đường.

Nhà báo Phùng Công Sưởng: Một trong những giải pháp được bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên đưa ra tôi rất đồng tình là quan tâm đến con em mình hơn. Nhưng nhìn dưới góc độ thị trường, ông Vũ Vinh Phú thấy thế nào về việc mua bán thuốc lá điện tử hiện nay trên lãnh thổ Việt Nam. Chính sách pháp luật của các nước trong việc mua bán tàng trữ thuốc lá điện tử. Rõ ràng đang có lỗ hổng lớn về sử dụng, lưu hành thuốc lá điện tử ở Việt Nam.

Ông Vũ Vinh Phú

Ông Vũ Vinh Phú, nguyên Phó giám đốc sở Thương mại Hà Nội (nay là Sở Công thương Hà Nội), nguyên Phó thường trực Ban Phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại 127 TP Hà Nội:

Đến bây giờ chúng ta mới biết tác hại vô cùng to lớn. Với học sinh là vấn đề nhạy cảm vì liên quan đến thế hệ trẻ, nòi giống, sức khỏe.

Trước đây chúng ta chống buôn lậu thuốc lá truyền thống. Nhưng thuốc lá hiện nay được bán công khai. Là bậc cha chú, tôi thấy rất đau lòng trước vấn nạn thuốc lá điện tử. Theo tôi phải có nhận thức về tác hại của nó nhận thức đúng, nhận thức đủ mới hành động được. Trước đây cứ nói là chống nhưng cấm thế nào đối với hàng chục triệu học sinh. Cần phải có quan điểm dứt khoát là cấm hay không. Còn nếu chỉ hạn chế hay không thuốc lá nơi công cộng không giải quyết được vấn đề.

Thuốc lá điện tử phải làm triệt để. Từ sản xuất, vận chuyển, buôn bán, giao dịch, tàng trữ… hàng loạt các mệnh đề đi theo. Có cầu sẽ có cung và ngược lại nên phải chặn cả cung và chặn cả cầu.

Nếu cứ lơ lửng thì sẽ phải chịu hậu quả trong thời gian tới.

Do vậy khi có văn bản cấm phải chuẩn bị cho vấn đề này thế nào từ quản lý thị trường, hải quan, y tế, khoa học công nghệ… các ngành đều phải vào cuộc. Những người làm vấn đề này phải trong sạch.

Cần phải có phong trào, chiến dịch cụ thể.

Nhà báo Phùng Công Sưởng như ông Vũ Vinh Phú nói chưa được lưu hành nhưng buôn bán công khai. Vì sao lại thế?

Ông Vũ Vinh Phú: Sự việc cứ diễn ra công khai nhưng chưa được xử lý. Do đó cần sớm có văn bản pháp quy để thực hiện. Nhưng vẫn có độ trễ do việc ban hành văn bản. Thực tế vấn đề này rất khó. Ví dụ an toàn thực phẩm rất khó xử lý. Chỉ khi có tử vong thì mới xử lý được. Đây là những khoảng trống nguy hiểm cho xã hội.

Xin hỏi bà Đỗ Trần Phương Anh: Xin bà cho biết việc buôn bán và sử dụng các chất cấm trên thế giới như thế nào?

Thạc sĩ Đỗ Trần Phương Anh trả lời: Việc buôn bán các nước Châu Âu họ có luật ai được phép buôn bán, nguồn nào được phép buôn bán và khi đăng ký kinh doanh cần có giấy tờ gì và ở các nước thì đó là các cơ sở y tế. Đây đa số là các cơ sở y tế chữa cho bệnh nhân ung thư và bệnh nhân tâm thần.

Ở các bệnh viện lớn thì các chất cấm này được để kho và ai vào đó và lấy bao nhiêu thì đều cần phải nghi chép lại.

Còn việc sử dụng các chất cấm thì là các bệnh nhân có giấy của bác sĩ và lấy dung lượng bao nhiêu. Và việc lấy ở trong thời gian sử dụng là ngắn nhất, nhất là bệnh nhân có tiền án tiền sự.

Ở một số nước, họ cởi mở về chất cấm và chất gây nghiện nhưng chế tài rất nặng. Họ có luật mà chặt chẽ quy định ai được hay không được sử dụng như thế nào.

Tôi cho rằng, ở nước ngoài chất cấm lưu hành như vậy nhưng nếu lưu hành ở Việt Nam thì tôi cho rằng sẽ không được. Việc sử dụng chất gây nghiện và chất kích thích cho bệnh hơn là sử dụng để giảm stress, tâm lý là rất ít. Họ cũng có danh mục và phân loại các chất.