Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) ngày 16/1 tuyên bố Iran đã thực thi đầy đủ các yêu cầu hạn chế hoạt động hạt nhân như cam kết, đồng nghĩa với việc Tehran được tự động dỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế, do Liên Hợp Quốc, Mỹ và châu Âu áp đặt lâu nay.
Theo tờ New York Times, bước đi này sẽ giúp Iran được tự do buôn ba bán dầu mỏ, đồng thời giành lại quyền sở hữu gần 100 tỷ USD tiền bị phong tỏa ở nước ngoài. Nó cũng có nghĩa là hàng thập kỷ bị quốc tế cô lập, gây thiệt hại lớn về kinh tế đã kết thúc.
Những hành động này đánh dấu thời điểm mà các nhà ngoại giao gọi là Ngày thực thi - giai đoạn quan trọng nhất của thỏa thuận hạt nhân lịch sử mà Iran ký kết với các cường quốc thế giới hôm 14/7 năm ngoái. Sau đây là một số nội dung chính thỏa thuận này.
Iran đã phải tuân thủ những yêu cầu gì?
IAEA, cơ quan kiểm soát phổ biến vũ khí hạt nhân của Liên Hợp Quốc, đã phải xác minh rằng Tehran thực sự triển khai các bước đi, để đảm bảo chương trình hạt nhân của Iran chỉ vì mục đích hòa bình, ít nhất trong vòng 15 năm tới.
Bước đi đầu tiên đó là giảm 98% kho dự trữ uranium làm giàu ở mức thấp, khiến khối lượng uranium Iran còn lại chỉ khoảng 300kg, không đủ để có thể sử dụng sản xuất vũ khí. Yêu cầu này được thực hiện hôm 28/12, khi lượng lớn uranium được xuất khẩu sang Nga.
Tiếp theo, Iran phải tháo dỡ 12.000 máy ly tâm từng được sử dụng để làm giàu uranium. Tehran công bố hoàn tất công việc từ tháng 11.
Bà là, nước này phải trả lời các câu hỏi của thanh sát viên quốc tế về các hoạt động hạt nhân trước đây của mình, bị xem “có thể liên quan đến mục đích quân sự”. IAEA hôm 15/12 xác nhận Iran đã thực hiện công việc này. Tổng giám đốc Yukiya Amano cho biết “không có dấu hiệu đáng tin cậy nào” cho thấy hoạt động hạt nhân vì mục đích quân sự đã diễn ra sau thời điểm năm 2009.
Cuối cùng, Tehran phải tháo bỏ và vô hiệu hóa lõi của lò phản ứng hạt nhân tại Arak, cơ sở từng có khả năng sản xuất lượng plutonium đủ cho hai vũ khí hạt nhân mỗi năm. Iran xác nhận hoàn tất công việc này hồi tuần trước.
Những lệnh trừng phạt nào được gỡ bỏ?
Liên minh châu Âu đã thu hồi những lệnh cấm về thương mại và đầu tư vào nhiều ngành của Iran, gồm dầu mỏ, hóa dầu, kim loại, vận tải, đóng tầu, các ngành vận tải, cũng như ngân hàng, bảo hiểm và các dịch vụ liên quan khác.
Lệnh cấm Iran chuyển tiền điện tử ra nước ngoài cũng được châu Âu thu hồi, cùng với các lệnh cấm đi lại và phong tỏa tài sản áp dụng với các công ty và cá nhân, hoạt động trong các ngành thoát cấm vận nêu trên. Cấm vận đối với các cá nhân, tổ chức hoạt động trong các ngành liên quan đến hoạt động hạt nhân, vũ khí và tên lửa đạn đạo của Iran cũng bị bãi bỏ.
 |
Người Iran rất vui mừng khi các lệnh trừng phạt quốc tế được bãi bỏ. Ảnh: MEHR.
Đối với Mỹ, Tổng thống Obama đã ký sắc lệnh ngừng áp dụng các hạn chế liên quan đến hạt nhân, nhắm vào các ngành tài chính, dầu mỏ, khí đốt, hóa dầu, vận tải biển, kim loại và công nghiệp ô tô của Iran. Washington cũng đưa hàng trăm cá nhân và công ty ra khỏi các "danh sách đen" đối tượng bị phong tỏa tài sản, cũng như các lệnh trừng phạt khác.
Đồng thời, Mỹ cũng cấp các giấy phép đặc biệt, cho phép các công ty Mỹ bán máy bay dân sự cho Iran. Ước tính Iran cần từ 400 – 600 máy bay mới. Mỹ cũng sẽ cho phép việc nhập khẩu từ Iran các sản phẩm như thảm, trứng cá hồi muối, quả hồ trăn, và nghệ tây. Nhưng có lẽ quan trọng nhất đó là một số lệnh cấm công ty con ở nước ngoài của các tập đoàn Mỹ làm ăn với Iran. Điều khoản này có thể giúp hàng hóa Mỹ được bán hợp pháp vào Iran.
Dù vậy, một số lệnh cấm vận của Mỹ chống Iran vẫn còn hiệu lực. Chính phủ Mỹ xem Iran là quốc gia tài trợ khủng bố và lạm dụng nhân quyền. Washington cũng cáo buộc Tehran can thiệp vào công việc của các đồng minh Mỹ trong khu vực Trung Đông.
Một lệnh cấm vận thương mại của Washington hiện cấm hầu hết mọi hoạt động kinh doanh của các công ty Mỹ với Iran. Trong khi các ngân hàng Iran có thể mua và bán USD, họ không thể sử dụng các ngân hàng của Mỹ, vốn có vai trò rất quan trọng trong hệ thống thương mại toàn cầu.
Kinh tế Iran sẽ được hưởng lợi ra sao?
Lợi ích ngay lập tức Iran sẽ được hưởng đó là được tiếp cận gần 100 tỷ USD bị phong tỏa ở nước ngoài. Số tiền này, theo các nhà phân tích, sẽ được dùng khoảng một nửa để chi trả các khoản nợ nước ngoài của Iran, trong đó có nợ Trung Quốc.
Iran cũng có thể thoải mái bán dầu mỏ ra nước ngoài. Tuy vậy, với việc thị trường dầu mỏ đang lao dốc, với giá sụt giảm 70% trong 18 tháng qua, doanh thu Iran có thể tạo ra sẽ bị ảnh hưởng mạnh, nhất là khi việc tăng nguồn cung trên thị trường có thể làm giá giảm hơn nữa.
Nhìn rộng hơn, việc được dỡ bỏ cấm vận dự kiến sẽ tạo ra tâm lý phấn chấn cho người dân Iran. “Khả năng tiếp cận của Iran với ngành ngân hàng, vận tải và bảo hiểm quốc tế bị tổn hại nhiều đến mức những giải tỏa sắp tới, dù chưa thực sự hoàn toàn, vẫn là bước tiến lớn”, Farhad Alavi, một luật sư tại Washington khẳng định.
