Hầu đồng được các nghệ sĩ chèo sân khấu hóa đã lâu, nhưng đây có lẽ là lần đầu nghệ thuật mang tính tâm linh này được đem lên sân khấu. Đạo diễn Việt Tú chia sẻ về kỳ công đóng gói hầu đồng trong rạp hát.
Đạo diễn có thể giới thiệu về diễn viên của Tứ phủ? Anh tìm được họ như thế nào?
Ban đầu, tôi phân vân giữa các thanh đồng ngoài điện, phủ với các nhóm diễn viên ở các nhà hát chuyên nghiệp. Việc cân nhắc này diễn ra trong một thời gian dài.
Thanh đồng có “căn đồng” nhưng kỹ năng diễn xuất rất thiếu. Hầu ngoài đời khác nhiều so với diễn trên sân khấu, diễn xuất là một chuỗi động tác không được phép lặp đi lặp lại, cần kỹ năng diễn xuất và sự phối hợp ăn ý với tổng thể với hàng trăm chi tiết, phối hợp nhịp nhàng với hai người hầu dâng hay những khoảnh khắc tinh tế cần làm hiệu cho cung văn biết để theo. Rất may tôi gặp được NSƯT Thanh Ngoan- cái tên rất được săn đón của các điện, phủ. Chị mang đến cho Tứ phủ một ê-kip hội đủ các yếu tố vốn rất phức tạp trong việc mang một nghi lễ tâm linh lên sân khấu như hôm nay.
Diễn viên chính là thanh đồng thật? Anh thuyết phục thế nào để họ tham gia vở diễn?
Về bản chất, diễn viên có “căn đồng” là do tự nhiên,không dàn xếp hay bố trí được, khó khăn lớn nhất không phải là thuyết phục họ tham gia mà là thuyết phục họ chịu thay đổi tư duy lâu nay là diễn miễn sao xong thủ tục. Đó là quá trình kéo dài, mệt mỏi và đầy thách thức, bản thân các diễn viên là những người quá kinh nghiệm diễn 3 giá đồng. Chưa kể có người còn chạy sô ngoài điện, phủ các mùa lễ hội. Giờ phải tập lại từ đầu. Sự thay đổi đó làm họ căng thẳng vì mọi thứ như đang trong một khu rừng không ai hiểu sao mình phải làm thế (trừ tôi).
Có kíp diễn thay thế nếu kíp này ốm hoặc gặp vấn đề?
Đây là điều cần tính tới từ đầu, kinh nghiệm trong các lần tham quan mô hình biểu diễn của nhà hát Broadway (New York) hay West End (London) đã giúp tôi hiểu điều này. Bạn cần bắt đầu với chỉ một ê-kip và dựng cho tốt khung của vở diễn với ê-kip đó để tránh việc phân tán sức lực. Ngay sau khi vở diễn thành hình cũng là lúc ê-kip tiếp theo phải tập cùng. Diễn viên buộc phải ở một trình độ như nhau, còn khán giả có thể chọn buổi có thanh đồng hoặc cung văn mình thích về phong cách. Đó là lý do tại sao trước cửa các nhà hát Broadway đều có thông báo đêm diễn đó diễn viên chính là ai để khán giả chọn.
Ý tưởng xây dựng vở diễn đến với anh trong hoàn cảnh nào?
Mẹ tôi là diễn viên múa rối nước kỳ cựu. Từ khi còn bé tôi theo mẹ khắp nơi, gặp gỡ các nghệ nhân. Nhà tôi trong phố cổ trung tâm của khách du lịch nước ngoài, đôi khi nghe họ nói chuyện với nhau mới hiểu toàn bộ hoạt động văn hóa về đêm (chính thống) của chúng ta chỉ có “cơm tối rối nước”, xong về uống bia vỉa hè. Trong khi đó văn hóa dân tộc rất nhiều nét đặc sắc chưa khai thác đúng cách, rất lãng phí. Điều đó cứ ám ảnh tôi mãi.
Tôi muốn làm cái gì đó nhưng chưa biết làm gì, cho đến đầu 2012, tôi được người nhà rủ đi dự một giá hầu. Khoảnh khắc bước vào phủ, thấy sự lộng lẫy của buổi hầu, bầu không khí tôn nghiêm, kỳ ảo của nghi lễ, đặc biệt hiệu ứng đa giác quan của phần thực hành nghi lễ, tôi đã quyết định nghiên cứu để có thể thực hiện một vở diễn như Tứ phủ hôm nay.
Mất bao nhiêu thời gian và công sức để xây dựng vở diễn? Anh đã hài lòng với hình hài hiện nay của Tứ phủ?
Kết thúc quá trình nghiên cứu và đi đến quyết định thực hiện, tôi cùng ê-kip của Nhà hát Chèo Việt Nam cùng tập luyện gần năm. Buổi diễn thử nghiệm cuối 2014, đầu 2015. Sau đó dừng lại, tiếp tục dàn dựng và ra mắt chính thức tháng 10/2015 và diễn đều đặn cho đến nay. Trong suốt quá trình diễn, lại là một quá trình điều chỉnh từ phụ đề (chuyển ngữ văn phong tâm linh không đơn giản), liều lượng các phần trình diễn, môi trường âm thanh của nhà hát, hình thành mô hình tổ chức và quy trình quản lý….
Sự hài lòng của cá nhân tôi không quan trọng bằng hồi đáp của khán giả trong ngoài nước với Tứ phủ.
Cảm ơn anh.
