Theo Cục Trồng trọt (thuộc Bộ NN&PTNT), hiện nước ta có 22 tỉnh thành, 105 huyện trồng cà phê, với 5 vùng sản xuất chính là Tây Nguyên, Đông Nam bộ, Nam Trung bộ, Bắc Trung bộ, Trung du miền núi phía Bắc. Trong tổng diện tích cà phê cả nước hơn 643 nghìn ha, có hơn nửa triệu héc ta dưới 15 năm tuổi, năng suất bình quân 24,3 tạ. Năm 2016 Việt Nam xuất khẩu khoảng 1,79 triệu tấn cà phê, thu về 3,36 tỷ USD, trong đó chỉ có hơn 325 triệu USD từ cà phê qua chế biến, tỷ trọng còn quá nhỏ.
Ông Nguyễn Văn Lạng - nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng dù cà phê Robusta Việt Nam đang đứng đầu toàn cầu về cả diện tích, năng suất, sản lượng và kim ngạch xuất khẩu, tuy nhiên mặt hàng này đang đối mặt với nhiều thách thức: Sự già cỗi của cả trăm nghìn héc ta trên 25 năm tuổi, cần cải tạo, trồng mới, hoặc chặt bỏ. Tiến độ chương trình tái canh cà phê đang quá chậm. Cách tưới truyền thống quá tốn nước, dân tự phát khoan quá nhiều giếng làm thủng tầng nước ngầm, ô nhiễm đất và nguồn nước gây lãng phí. Cách thu hoạch vội khi còn quá nhiều quả xanh, nhiều nơi không có sân phơi, máy sấy khiến chất lượng hạt cà phê giảm. Việc chế biến sâu tạo ra các mặt hàng đa dạng như cà phê bột, cà phê hòa tan, bánh, kẹo, rượu, nước giải khát từ cà phê rất hạn chế, kém xa mức giá trị có thể đạt đến.
Đưa thông tin tới nông dân
Chủ tịch Hiệp hội Cà phê-Ca cao Việt Nam Lương Văn Tự cho biết Hiệp hội đã xây dựng đề án “Nâng cao năng lực cạnh tranh cà phê Việt Nam theo hướng phát triển bền vững và giá trị gia tăng đến năm 2030”. Đề án này vừa được Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc giao Bộ NN&PTNT chủ trì, phối hợp với các bộ ngành, địa phương liên quan xem xét.
Trong 2 ngày 11 và 12/3, tại TP Buôn Ma Thuột, Bộ NN&PTNT phối hợp với Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, UBND tỉnh Đắk Lắk, Học viện Nông nghiệp Việt Nam tổ chức 2 hội thảo “Phát triển nông nghiệp Tây Nguyên- Góc nhìn từ các nông dân tỷ phú”, và “Phát triển ngành hàng cà phê Việt Nam thích ứng với biến đổi khí hậu và hội nhập quốc tế”.
Hiệp hội nhận định trong bối cảnh thương mại hiện nay, để tăng thu nhập, người trồng cà phê phải biết liên kết sản xuất, áp dụng các tiến bộ về kỹ thuật về giống, tưới nước tiết kiệm, bón phân hợp lý, cải thiện năng suất, hạ giá thành. Khâu mua bán trung gian thường phát sinh nhiều tiêu cực như trốn thuế, xù nợ, trộn tạp chất hoặc mặt hàng xấu vào khiến cà phê giảm phẩm cấp, cần được các địa phương chấn chỉnh triệt để. Theo ước tính của Hiệp hội, đến năm 2030, nếu sản phẩm chế biến sâu cà phê được đa dạng hóa 30-40% sản lượng, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này chắc chắn lên tới 5-6 tỷ USD.
Tiến sĩ Trương Hồng - Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên cho rằng mọi khía cạnh kỹ thuật nhằm nâng cao chất lượng và giá trị cho sản phẩm cà phê đều đã được các nhà khoa học nghiên cứu tỉ mỉ. Từ các loại giống mới cao sản, kháng bệnh tốt đến kỹ thuật thâm canh, tưới, bón, cải tạo vườn cỗi, chế biến sau thu hoạch... Vấn đề ở chỗ làm sao mọi thông tin hữu ích này đến được với từng nông dân, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa. Muốn vậy, nhà nước cần đầu tư mạnh hơn nữa cho công tác truyền thông và đội ngũ cán bộ khuyến nông.
Trong cuộc hội ngộ các nông dân tỷ phú của Đắk Lắk, cách làm giàu của nông hộ Nguyễn Thị Thái Hà (thị trấn Quảng Phú, huyện Cư Mgar) gây chú ý, với việc gia đình chị sớm biết ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào việc trồng xen canh cà phê với tiêu, sầu riêng, vừa bền bỉ tích tụ đất đai và đầu tư hệ thống tưới tiết kiệm nước theo công nghệ từ Israel trên toàn bộ diện tích 22 ha, đạt thu nhập hơn 7 tỷ đồng/năm.
Tiến sĩ Phạm S-Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng cho biết, năng suất cà phê bình quân toàn tỉnh Lâm Đồng đã gần 3 tấn/ha, nhờ tái canh sát kế hoạch, đạt yêu cầu bằng nhiều giống cà phê cao sản. Hai huyện Di Linh, Bảo Lâm đã hình thành vùng chuyên canh cà phê hơn 10.000 ha với năng suất 4 tấn nhân/vụ trở lên, cá biệt gần 100 ha cà phê trồng giống Arabica mới, kháng bệnh tốt, năng suất tới hơn 10 tấn nhân/ha. Tỉnh Lâm Đồng đang đẩy mạnh việc xây dựng thương hiệu toàn cầu cho 5-6 nhãn hàng cà phê của tỉnh, liên kết với chỉ dẫn địa lý cà phê vùng Buôn Ma Thuột, đồng thời gia tăng các hoạt động xúc tiến thương mại, hợp tác quốc tế để thu hút nguồn vốn chế biến sâu cho cà phê nâng cao chuỗi giá trị gia tăng.
Bộ NN&PTNT từng duyệt quy hoạch tổng diện tích 447 nghìn ha cho Tây Nguyên vào năm 2020, nhưng hiện nay tổng diện tích toàn vùng lên tới gần 540 nghìn ha - Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường cho biết.
