 |
Ông Mahinda Rajapaksa (trái) và anh trai Gotabaya Rajapaksa trong một sự kiện ở Colombo năm 2019. (Ảnh: CNN) |
Thế nhưng, những ngày cuối cùng của triều đại Rajapaksa ở Sri Lanka nói lên một câu chuyện hoàn toàn khác.
Sáng sớm 13/7, Tổng thống Gotabaya Rajapaksa vội vã rời khỏi quốc gia Nam Á trên một chuyến bay quân sự, vài ngày sau khi hàng ngàn người biểu tình xông vào dinh thự của ông, nhảy xuống bể bơi và kiên quyết ở lại để đòi ông phải ra đi.
Tổng thống Rajapaksa đáng lẽ từ chức vào buổi chiều hôm đó, nhưng ông không thể chờ đến lúc chính thức ra tuyên bố. Trước khi trời sáng, ông đáp chuyến bay rời khỏi thủ đô tài chính Colombo để sang Maldives.
Sự ra đi của ông trở thành thời khắc lịch sử của quốc đảo 22 triệu dân, nơi gia đình Rajapaksa lãnh đạo bằng thiết quyền trong suốt 2 thập kỷ qua, trước khi đầu hàng trước đám đông dân chúng nổi giận.
“Cảnh tượng Gotabaya Rajapaksa chạy khỏi Sri Lanka trên một máy bay quân sự cho thấy sự sụp đổ của gia đình lãnh đạo”, Ganeshan Wignaraja, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện ODI Global (Anh), đánh giá.
“Tôi không nghĩ di sản của họ tích cực, nhưng hy vọng Sri Lanka sẽ đi theo một hướng mới”, ông Wignaraja nói.
Cảnh tượng những người dân Sri Lanka hân hoan tắm trong bể bơi tư dinh của tổng thống, hát vang trong phòng khách và nhảy nhót quanh sân cho thấy nhiều người chia sẻ sự lạc quan đó, ít nhất là thời điểm này.
Điều xảy ra trong vài ngày qua sẽ có tác động lớn đến tương lai của đất nước, khi ý định lâu dài của ông Rajapaksa vẫn chưa rõ ràng.
 |
| Ông Gotabaya Rajapaksa và phu nhân Ayoma năm 2019. (Ảnh: CNN) |
Sự nổi lên của gia đình Rajapaksa
Khi Sri Lanka có bước đi đầu tiên vào kỷ nguyên mới, các chuyên gia cho rằng quốc gia này sẽ phải xem lại đã làm sai điều gì trong kỷ nguyên đã qua, bắt đầu từ sự trỗi dậy và sụp đổ của gia đình Rajapaksa.
Ông Gotabaya Rajapaksa không phải người đầu tiên trong gia đình ông làm tổng thống. Anh trai Mahinda Rajapaksa của ông được phong là “anh hùng chiến tranh” và được bầu làm tổng thống vào năm 2005. Ông trở thành nhân vật huyền thoại vào năm 2009, khi ông tuyên bố chiến thắng trong cuộc nội chiến kéo dài 26 năm với phiến quân Những hổ giải phóng Tamil.
Chiến thắng đó tạo cho ông Mahinda Rajapaksa vốn liếng chính trị gần như không thể cạn kiệt để lãnh đạo suốt 10 năm với đa số dân chúng ủng hộ. Ông được phong là "appachchi", nghĩa là anh hùng dân tộc, và người dân thường cúi đầu khi ông đi qua và lo lắng khi ông không khỏe.
Trong hầu hết nhiệm kỳ, ông Mahinda Rajapaksa điều hành Sri Lanka giống như một doanh nghiệp gia đình, bổ nhiệm anh em ruột vào những vị trí chủ chốt: ông Gotabaya làm bộ trưởng quốc phòng; ông Basil làm bộ trưởng phát triển kinh tế; ông Chamal làm chủ tịch quốc hội.
Và trong thời kỳ tốt đẹp, dù có những phàn nàn về chế độ gia đình trị, anh em nhà họ vẫn được nhiều người yêu mến. Đất nước đạt được tăng trưởng trong nhiều năm, nhờ những khoản vay lớn từ nước ngoài để chi cho dịch vụ công cộng. Nhưng thời kỳ tốt đẹp không kéo dài mãi.
Dù nội chiến góp phần rất lớn để tạo nên huyền thoại Mahinda Rajapaksa, nó cũng thể hiện những dấu hiệu dẫn đến sự sụp đổ của ông.
Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc công bố năm 2011, quân chính phủ Sri Lanka gây ra những vụ lạm dụng như tấn công thường dân trong giai đoạn nội chiến, hành quyết không đúng quy trình, chặn lương thực và thuốc men đến với những cộng đồng bị ảnh hưởng. Báo cáo của Liên Hợp Quốc nói rằng “nhiều nguồn đáng tin cậy ước tính có đến 40.000 thường dân đã thiệt mạng”.
Chính phủ của ông Mahinda Rajapaksa kiên quyết bác bỏ những cáo buộc đó.
Bên cạnh đó, sự bất mãn với chủ nghĩa thân hữu gia tăng khi xuất hiện những dấu hiệu khủng hoảng kinh tế, và điều trở nên rõ ràng là chính phủ phải trả giá cho sự phóng tay trước đó.
Năm 2015, Sri Lanka nợ Trung Quốc 8 tỷ USD, và chính phủ nước này ước tính nợ nước ngoài lũy kế có thể “ăn” mất 94% GDP của cả nước.
Cùng năm đó, ông Mahinda Rajapaksa thua trong cuộc bầu cử tổng thống trước đối thủ từng là bộ trưởng y tế.
Điều đó có thể quá đủ để kết thúc một gia đình trị, nhưng không phải với gia đình Rajapaksa.
Tháng 4/2019, các tay súng Hồi giáo sát hại ít nhất 290 người trong hàng loạt vụ đánh bom nhà thờ và khách sạn hạng sang. Cả nước hoảng sợ lại quay lại với gia đình mà họ biết là đã làm như thế nào để bảo vệ an ninh quốc gia.
Tháng 11 năm đó, ông Gotabaya Rajapaksa được bầu làm tổng thống. Cũng như anh trai, ông Gotabaya Rajapaksa tiếp tục quản lý đất nước như một công ty gia đình.
 |
Người dân Sri Lanka tràn vào tư dinh của tổng thống ngày 12/7. (Ảnh: CNN) |
Cú rơi tự do
Giống như trước đây, rạn nứt bắt đầu xuất hiện khi năng lực quản lý kinh tế của chính phủ ngày càng bị chê trách.
Các chuyên gia nói rằng những vấn đề kinh tế mà Sri Lanka đang gặp phải không hoàn toàn là lỗi của chính phủ, nhưng hàng loạt quyết định sai lầm khiến vấn đề càng trầm trọng hơn.
Murtaza Jafferjee, chủ tịch Viện Advocata ở Colombo, cho biết việc vay nợ quá nhiều để chi cho dịch vụ công cùng hàng loạt đòn giáng mạnh, như thiên tai và COVID-19, khiến tình hình ngày càng tồi tệ.
Trước tình trạng thâm hụt ngân sách nghiêm trọng, ông Rajapaksa cắt giảm thuế để kích thích kinh tế.
Tuy nhiên, chính sách này phản tác dụng, càng làm thu nhập của chính phủ giảm sút. Các hãng xếp hạng tín nhiệm quốc tế hạ Sri Lanka xuống gần ngưỡng vỡ nợ, nghĩa là nước này không thể tiếp cận các thị trường nước ngoài nữa. Sau đó, Sri Lanka dùng dự trữ ngoại hối để trả nợ chính phủ. Điều này khiến Sri Lanka không còn tiền để nhập khẩu nhiên liệu và các loại hàng hóa cơ bản khác, đẩy giá cả tiêu dùng tăng vọt.
Người dân không còn đủ khả năng nuôi sống gia đình và không còn nhiên liệu để chạy xe. Họ phải xếp hàng dài vài giờ đồng hồ để mua xăng dầu, đôi khi đụng độ với cảnh sát và binh lính. Kệ hàng trong siêu thị trống trơn. Thuốc cạn kiệt đến mức nguy hiểm.
Người dân cáo buộc anh em nhà Rajapaksa khiến tình hình tồi tệ đến mức đó, vì thế họ kéo xuống đường biểu tình triền miên.
 |
Người dân xông vào tư dinh của tổng thống ngày 12/7. (Ảnh: CNN) |
Các cuộc biểu tình bắt đầu hòa bình nhưng trở nên bạo lực từ tháng 5, khiến Thủ tướng Mahinda Rajapaksa phải từ chức. Nhưng quyết định này chưa đủ để xoa dịu dư luận, khi anh trai ông vẫn là tổng thống.
Trong nhiều tuần, ông Gotabaya chần chừ, rõ ràng không muốn để triều đại sụp đổ lần nữa. Cuối cùng ông không còn lựa chọn nào khác, sau khi người biểu tình tràn vào tư dinh.
Hình ảnh đó chính thức đặt dấu chấm hết cho một kỷ nguyên.
![[Infographic] Lập trường của ông Trump và bà Harris về một số vấn đề quan trọng trong bầu cử](https://image.tienphong.vn/350x210/Uploaded/2024/bzivobxw/2024_11_05/bau-cu-trump-vs-haris1-9794.jpg)
