Gần như ngày nào ông cũng vẽ, tác phẩm nào của ông cũng thấm đậm tình cảm và tài nghệ của một họa sĩ lớn. Với các chất liệu sơn dầu, sơn mài, bột màu, chì than… chất liệu nào ông vẽ cũng thành công. Nhiều sáng tác của ông nổi tiếng trong và ngoài nước.
Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm sinh ngày 20/10/1922 ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Từ nhỏ ông đã ham học và rất thích vẽ. Khi học xong bậc tiểu học ở Vinh, ông theo người anh trai ra Hà Nội tìm đến họa sĩ Lê Phổ, người tốt nghiệp khóa I trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (1925-1930), để học vẽ.
Năm 19 tuổi, Nguyễn Tư Nghiêm thi đỗ Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa 15 (1941-1946), học cùng với Bùi Xuân Phái, Huỳnh Văn Gấm, Tạ Thúc Bình… Năm 1944, khi còn là sinh viên, ông đã có tác phẩm dự triển lãm và dành giải Nhất Triển lãm Duy nhất với toàn bộ tác phẩm: Cổng làng Mái, Cảnh đồng quê, Người gác Văn Miếu.
 |
Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm (1922-2016).
Năm 1952, Nguyễn Tư Nghiêm được phân công phụ trách Xưởng họa của Hội Văn nghệ Việt Nam. Tại đây, ông đã cùng với một số họa sĩ thể nghiệm, tìm tòi chất liệu sơn mài. Đặc biệt ông đã đưa được màu xanh lục vào tranh sơn mài, tạo nên một thay đổi quan trọng cho sự phát triển sơn mài truyền thống Việt Nam…
Năm 1954, Nguyễn Tư Nghiêm được cấp một phòng ở tại số nhà 65 Nguyễn Thái Học, Hà Nội cùng với nhiều văn nghệ sĩ khác như họa sĩ Nguyễn Sáng, Nguyễn Phan Chánh, Mai Văn Hiến, Trần Đông Lương, nhạc sĩ Đỗ Nhuận. Căn nhà này được mệnh danh là Nhà nghệ sĩ. Năm 1957, ông tham dự Hội nghị thành lập Hội Mỹ thuật Việt Nam và được bầu vào Ban Chấp hành khóa I (1957-1983).
Năm 1959, khi trường Trung cấp Mỹ nghệ Việt Nam (nay là Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội) thành lập, ông được mời làm giảng viên của trường. Thời gian dạy ở trường không dài, nhưng những học viên khóa I của trường được ông giảng dạy sau này trở thành những nghệ sĩ tạo hình tài năng. Năm 1962, ông về Tổ Sáng tác của Hội Văn nghệ Việt Nam làm việc đến năm 1982 thì nghỉ hưu.
Trong những năm hòa bình mới được lập lại ở miền Bắc, Nguyễn Tư Nghiêm tập trung nhiều thời gian làm tác phẩm bằng chất liệu sơn mài với những thử nghiệm và tìm tòi nhiều cách thể hiện về màu sắc và khả năng của chất liệu. Sơn mài của ông có ngôn ngữ riêng từ khả năng diễn tả hiện thực, tiếp thu tinh hoa vốn Mỹ thuật cổ, đến thể hiện theo phong cách hiện đại. Các tác phẩm của ông đã được trưng bày tại nhiều Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc như Một điệu múa, Tát nước chống hạn, Con nghé, Nông dân đấu tranh chống thuế, Một điệu múa cổ...
 |
Tranh sơn mài “Thánh Gióng” (1990) của họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm.
Tại triển lãm 12 nước Xã hội chủ nghĩa ở Mátxcơva (1958-1959) và triển lãm tại các nước Xã hội chủ nghĩa anh em ở Đông Âu (1959-1960), một triển lãm lớn lần đầu tiên của Mỹ thuật Việt Nam được đưa ra ngoài, họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm đã được chọn trưng bày 3 tác phẩm, trong đó có 2 tác phẩm sơn mài.
Sau ngày thống nhất đất nước, Nguyễn Tư Nghiêm tiếp tục sáng tác nhiều tác phẩm mới, tham gia nhiều triển lãm, nhận được nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế. Năm 1985, tác phẩm sơn mài Điệu múa cổ 1 tham gia trưng bày tại triển lãm tuần kì 3 năm nghệ thuật hiện thực tại Sophia, Bungary lần thứ nhất đã được tặng Giải thưởng chính thức. Đây là tác phẩm hội họa đầu tiên của Việt Nam được tặng giải thưởng quốc tế từ sau ngày Cách mạng tháng Tám thành công.
Năm 1996, ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học Nghệ thuật (đợt I) cho các tác phẩm: Con nghé quả thực - sơn mài (1957), Đêm giao thừa - sơn mài (1958), Nông dân đấu tranh chống thuế - sơn mài (1958), Điệu múa cổ-sơn mài (1983), Thánh Gióng - sơn mài (1990)…
Trong quá trình hoạt động, họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất, Huy chương vì sự nghiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Huy chương Vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt Nam. Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm là một danh họa lớn, đại thụ của nền Mỹ thuật Cách mạng, hiện đại Việt Nam. Tác phẩm của ông có nguồn cảm hứng từ nghệ thuật truyền thống, nghệ thuật dân gian Việt Nam đồng thời có nhiều sáng tạo, tìm tòi, có cá tính độc đáo với phong cách nghệ thuật hiện đại. Nhiều tác phẩm sơn mài của ông có giá trị nghệ thuật cao.
Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm từ trần sáng 15/6 (tức 11/5 âm lịch) tại bệnh viện Hữu nghị Hà Nội. Tang lễ được tổ chức tại Nhà tang lễ Quốc gia – số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội. Lễ viếng bắt đầu từ 11h15 ngày 17/6. Lễ truy điệu hồi 12h45 cùng ngày. Hỏa táng tại Đài hóa thân Hoàn Vũ. An táng tại Khu A Nghĩa trang Văn Điển, Hà Nội.
