Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) kiểm soát phần lớn mỏ dầu tại Syria. Dầu thô cũng là nguồn thu chính của nhóm khủng bố này. Financial Times vừa đăng tải điều tra chi tiết đường đi của những thùng dầu này, từ khi được khai thác đến lúc bán cho người dùng.
1. Khai thác
Nơi sản xuất dầu chính của IS là ở tỉnh Deir Ezzor - miền đông Syria. Theo người dân địa phương, công suất các mỏ ở đây vào khoảng 34.000 - 40.000 thùng dầu mỗi ngày. Nhóm này cũng kiểm soát mỏ dầu Qayyara gần Mosul, phía Bắc Iraq, công suất 8.000 thùng dầu mỗi ngày. Tuy nhiên, loại dầu này nặng hơn và chủ yếu dùng tại địa phương để làm nhựa đường.
 |
Financial Times cho biết rất khó xác định công suất chính xác của các mỏ dầu tại các vùng đất IS kiểm soát. Nhưng rõ ràng, con số này đã giảm đi sau khi bị IS tiếp quản. Phần lớn các mỏ này đã già cỗi. Bất chấp nỗ lực tuyển công nhân lành nghề của IS, chúng cũng sẽ không có đủ công nghệ và thiết bị để duy trì sản lượng. Nhưng kể cả vậy, dầu mỏ vẫn mang lại nguồn thu hấp dẫn cho IS.
Giá dầu cũng phụ thuộc vào chất lượng. Một số mỏ chỉ bán được 25 USD một thùng. Có trường hợp như al-Omar - một trong những mỏ lớn nhất Syria, bán được tới 45 USD. Tổng cộng, Mỹ ước tính IS kiếm khoảng 1,53 triệu USD mỗi ngày từ dầu.
2. Bán dầu
Dù rất nhiều người cho rằng IS phụ thuộc vào xuất khẩu dầu, chúng lại kiếm lời từ việc bán cho các lãnh thổ bị chiếm đóng quanh khu vực bắc Syria và biên giới Syria - Iraq.
Nhóm này trực tiếp bán phần lớn dầu cho các nhà buôn độc lập ở quanh mỏ. Với hệ thống được tổ chức chặt chẽ, các nhà buôn Syria và Iraq thường xếp xe chở dầu thành hàng dài trước lối ra vào các mỏ. Thời gian đợi lấy hàng thường phải vài tuần.
3. Các nhà máy lọc dầu
Nhà buôn có 3 cách để vận chuyển hàng.
- Một là đưa dầu đến các nhà máy lọc gần đó, hút ra và quay trở lại xếp hàng tại mỏ dầu. Việc này thường được thực hiện bởi nhà buôn có hợp đồng với nơi lọc dầu.
- Bán lại dầu cho các nhà buôn có phương tiện nhỏ hơn. Những người này sau đó sẽ đưa dầu đến các vùng phía Bắc Syria thuộc quyền kiểm soát của IS, hoặc sang Iraq.
- Thử vận may bằng cách bán cho một nhà máy lọc dầu hoặc bán ngay tại chợ địa phương. Chợ lớn nhất nằm gần al-Qaim, tại biên giới Syria - Iraq.
Phần lớn nhà buôn thích bán ngay và quay về xếp hàng tại các mỏ dầu. Họ có thể kiếm lời ít nhất 3.000 SL (10 USD) mỗi thùng dầu.
 |
Sơ đồ lọc dầu tại vùng lãnh thổ của IS và quân nổi loạn Syria.
Phần lớn nhà máy lọc dầu nằm ở khu vực lãnh thổ Syria do IS kiểm soát. Một số cho ra thành phẩm chất lượng thấp hơn các nhà máy ở phía đông.
Các nhà máy này tạo ra xăng và dầu madút, được sử dụng trong các máy phát điện - công cụ cần thiết tại các vùng không có điện. Do chất lượng xăng không đồng nhất và cũng đắt đỏ, dầu madút có nhu cầu lớn hơn.
Việc lọc dầu được thực hiện bởi người dân địa phương. Họ phải xây dựng các cơ sở lọc dầu thô sơ, sau khi các nhà máy di động có sẵn của IS bị liên quân không kích. Chủ các cơ sở này phải làm hợp đồng mua bán với IS.
Có một số dấu hiệu cho thấy vài tháng gần đây, IS đã tự lọc dầu trở lại. Trong cuộc phỏng vấn với FT, một nhà buôn cho biết nhóm này gần đây đã mua 5 nhà máy lọc dầu.
Tại các nhà máy của IS, chủ cũ vẫn là người đứng tên và xuất đầu lộ diện. IS chỉ cung cấp dầu thô, để đổi lấy dầu madút thành phẩm, sau đó chia lợi nhuận từ bán xăng với người chủ cũ.
Các nhà buôn cho biết IS có xe chở dầu riêng, cung cấp dầu thô từ mỏ đến các nhà máy lọc dầu của chúng rất thường xuyên. Nhóm này cũng có hợp đồng với các trạm xăng và nhà máy lọc dầu khác bên ngoài.
4. Cung cấp ra thị trường
Một khi qua giai đoạn lọc dầu, thành phẩm sẽ được các nhà buôn mang đến các chợ quanh Syria và Iraq. Đến giai đoạn này, IS gần như không tham gia vào việc giao dịch. Khoảng nửa số dầu được đưa đến Iraq, còn lại được tiêu thụ ở Syria. Cả hai đều tại lãnh thổ do IS và quân nổi dậy chiếm đóng.
Phần lớn các thị trấn đều có chợ dầu, để người dân địa phương mua bán. Tuy nhiên, nhà buôn cung cấp cho các chợ này cũng thường mua dầu số lượng lớn từ đầu mối lớn hơn.
Các chợ thuộc lãnh thổ IS kiểm soát
 |
Việc buôn bán tại các chợ ở vùng IS kiểm soát.
Có nhiều chợ do IS kiểm soát tại các thị trấn như Manbij hay al-Bab ở vùng ngoại ô Aleppo phía đông. Các nhà buôn tại đây sẽ phải trình tài liệu chứng minh họ đã trả zakat - một loại thuế - để mua dầu miễn thuế. Những người tới từ vùng do quân nổi loạn chiếm đóng tại Syria và chưa trả thuế sẽ phải đưa thêm 200 SL (0,67 USD) một thùng.
Một số chợ tư nhân cũng đánh thuế. Al-Qaim - một trong những chợ lớn nhất khu vực, cũng yêu cầu người bán và người mua nộp 100 SL (0,3 USD) một thùng.
Mosul
Tại các thành phố do IS kiểm soát ở Iraq, như Mosul, xăng được bán tại các trạm xăng mini có 2 cột bơm. Những trạm xăng này rất phổ biến tại các góc đường ở Mosul. Người dân thường đặt tên dầu theo vùng lãnh thổ từ Syria mà chúng được đưa tới. Việc này giúp họ quyết định được chất lượng và giá cả.
Chợ của quân nổi loạn Syria
Có 2 loại nhiên liệu được bán tại đây - loại đắt hơn được lọc ở các khu vực IS kiểm soát, và loại rẻ hơn được lọc tại địa phương. Người dân ở đây thường mua cả hai, dùng loại rẻ chạy máy phát điện và loại tốt cho phương tiện đi lại.
Tầm quan trọng của dầu IS tại các vùng đất do quân nổi loạn Syria chiếm đóng là một trong những lý do liên quân do Mỹ đứng đầu vẫn còn lưỡng lự trong việc chặt đứt tuyến thương mại của nhóm này. Họ lo ngại việc này sẽ khiến cuộc sống của người dân địa phương xáo trộn.
5. Buôn lậu xăng dầu
 |
Sơ đồ buôn lậu nhiên liệu.
Vì IS chỉ quan tâm đến việc kiếm lời tại trận, buôn lậu sang các nước láng giềng là việc kinh doanh đầy hấp dẫn của các thương lái Syria và Iraq. Những tay buôn lậu Syria cho biết hoạt động này đã giảm dần vài tháng gần đây, không phải vì việc kiểm soát tại biên giới thắt chặt, mà vì giá dầu thế giới giảm, khiến họ không có lãi. Tuy nhiên, một số nhà buôn vẫn kiên trì làm việc này.
Phần lớn việc buôn lậu từ Syria được thực hiện qua vùng Tây Bắc. Người dân địa phương mua dầu tại chợ, đổ vào can và xách bộ qua biên giới, hoặc với vùng núi thì cưỡi lừa hoặc ngựa. Tại Iraq, phần lớn việc buôn lậu được thực hiện qua vùng đất của người Kurd ở phía Bắc đã bị chặn lại. Vì vậy, họ chuyển sang đi qua tỉnh Anbar đến Jordan.
Các phương tiện buôn lậu
Thuyền
Khi giá dầu cao, những kẻ buôn lậu đổ vào can lớn (50-60 lít) rồi chất vào trong bình kim loại hoặc thuyền nhỏ, kéo dọc bờ sông để sang Thổ Nhĩ Kỳ. Trên bờ, các lái xe sẽ nhận hàng và tuồn chúng vào chợ đen địa phương. Tại đây, chúng sẽ được các xe lớn nhận lấy và chở đi bán.
Dùng đường ống
Một số thị trấn tại Syria và Thổ Nhĩ Kỳ còn hợp tác bằng cách chôn ống cao su nhỏ dưới đất để vận chuyển dầu. Những tháng gần đây, Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng cường tuần tra biên giới và liên tục phát hiện đường ống trái phép.
Đi bộ
Cách buôn lậu phổ biện nhất là mang can dầu trên lưng, đi bộ từ Kharbet al-Jawz tại Syria sang Guvecci (Thổ Nhĩ Kỳ). Hoạt động này đang được giới chức Thổ Nhĩ Kỳ kiểm soát chặt, nhưng vị trí địa lý xa xôi khiến việc này khó chấm dứt hoàn toàn.
Ngựa, lừa
Tại các khu vực như al-Sarmada và al-Rai, những kẻ buôn lậu vượt biên bằng la, lừa hoặc ngựa. Những loài vật này có thể chở khoảng 8 can dầu một lần.
