Quay cuồng trong cơn khát cát - Bài 2: Sạt lở bủa vây

Tăng cả về số lượng và độ nghiêm trọng

Bà Lê Thị Năm (70 tuổi, ngụ phường Long Hòa, quận Bình Thủy, Cần Thơ) vẫn nhớ như in việc phân nửa căn nhà đang ở bị nước sông nuốt trọn vào một sáng cuối tháng 5 vừa qua. “Từ năm ngoái gia đình đã thấy nứt đất, nứt tường nên gia cố bờ sông, nhưng vết nứt lớn dần rồi bờ sông lở. Vừa sáng ra tôi nghe tường nhà rắc rắc, nền nhà có nhiều vết nứt kéo dài, tôi hô cả nhà vùng chạy ra đường. Chưa đầy nửa tiếng đồng hồ, phòng bếp rồi công trình phía sau cùng nhiều tài sản bị lôi hết xuống sông”, bà Năm nhớ lại. Căn nhà của gia đình bà Năm là 1 trong 10 hộ có nhà bị sông Bình Thủy cuốn trôi vào sáng 31/5.

Sau đó 1 tháng, tới lượt bờ sông Bến Bạ và sông Bùng Binh đoạn qua quận Cái Răng (Cần Thơ) cũng sạt lở. Các vị trí sạt lở lấn sâu vào mặt đường làm chia cắt giao thông. Các hộ dân tại vị trí sạt lở phải nhường đất làm đường tạm cho người dân trong khu vực đi lại, chờ chính quyền đầu tư kè và làm lại đường. Ông Trần Vũ Hùng, Trưởng Phòng Kinh tế quận Cái Răng liệt kê, từ đầu năm 2024 đến nay, trên địa bàn quận có 4 điểm sạt lở bờ sông. Trước mắt, địa phương vận động người dân di dời tài sản khỏi khu vực nguy cơ sạt lở cao, gia cố tạm bằng cọc tre, chờ bố trí ngân sách làm bờ kè kiên cố. Số liệu của UBND TP. Cần Thơ cho thấy, trong năm 2023, địa phương xảy ra 41 vụ sạt lở bờ sông, với tổng chiều dài sạt lở hơn 2,4km, làm bị thương 2 người, ảnh hưởng 29 căn nhà.

Sạt lở nghiêm trọng tại Cầu Kè, Trà Vinh

Mới nhất, ngày 29/7, UBND tỉnh Vĩnh Long quyết định công bố tình huống khẩn cấp sạt lở bờ kênh La Ghì (xã Vĩnh Xuân, huyện Trà Ôn). Bờ kênh này bắt đầu sạt lở rạng sáng 19/7, làm hỏng 25m bờ kè bê-tông, ăn sâu vào bờ 4-5m, hư hỏng một phần đường giao thông, và nguy cơ cao lở thêm 195m bờ, ảnh hưởng 15 hộ dân. Tại huyện Trà Ôn, tính từ cuối năm 2023 đến nay có 71 đoạn bờ bao sạt lở, tổng chiều dài gần 1,6km. Trước đó, trong tháng 6, UBND tỉnh Vĩnh Long cũng công bố tình huống khẩn cấp sạt lở bờ sông Măng Thít (qua huyện Vũng Liêm), vị trí sạt lở dài hơn 260m, ảnh hưởng tới 13 hộ dân, trong đó có 2 căn nhà bị kéo sập hoàn toàn.

Trước đó ít ngày, ngày 26/7, tỉnh Trà Vinh cũng công bố tình huống khẩn cấp sạt lở bờ sông Hậu qua xã Ninh Thới và Hòa Tân (huyện Cầu Kè), uy hiếp tuyến đường mới đầu tư năm 2021. Từ khi tuyến đường ven sông Hậu này đưa vào sử dụng tới nay đã xảy ra 15 điểm sạt lở, trong đó có 3 điểm sạt lở nghiêm trọng ăn sâu vào bờ 5-10m, sát móng đường, và nguy cơ còn sạt lở thêm.

Tại Hậu Giang, Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh cho biết, từ đầu năm 2024 đến nay, toàn tỉnh xảy ra 22 điểm sạt lở dài 610m, làm mất gần 3.000m2 đất, ước thiệt hại hơn 3 tỷ đồng. Còn năm 2023, toàn tỉnh xảy ra 63 vụ sạt lở với tổng chiều dài hơn 1,5km, thiệt hại hơn 5,6 tỷ đồng. Hậu Giang hiện có khoảng 336km bờ sông có nguy cơ bị sạt lở với 212 điểm, khoảng 1.000 hộ dân, tập trung nhiều ở các huyện Phụng Hiệp, Châu Thành...

Sông bên lở - bên bồi đã là quá khứ

Trong tâm trí nhiều người, trong nhiều câu ca, điệu hát, các dòng sông theo lẽ tự nhiên sẽ bên lở - bên bồi. Tuy nhiên, tại nhiều vùng ĐBSCL hiện nay, dần quen với hình ảnh đôi bờ đều lở, các cồn bãi 3 bên 4 bên đều lở, lở từ sông lớn tới các nhánh sông, kênh nội đồng.

Sạt lở bờ sông Hậu dọc tuyến đường giao thông ven sông mới đưa vào khai thác năm 2021, đoạn qua huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh Ảnh: Cảnh Kỳ

Với Bến Tre, sạt lở và nguy cơ sạt lở không chỉ có bờ sông còn với bờ biển. Ông Nguyễn Quang Thương, Chánh văn phòng Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn - Chi Cục trưởng Thủy lợi tỉnh Bến Tre cho biết, sạt lở ảnh hưởng đến hơn 1,1km kè bờ biển; hơn 1km bờ bao sông, gần 1km đường giao thông nông thôn hư hỏng, ảnh hưởng đến khoảng 200ha đất nông nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản. Riêng trong tháng 6/2024, tỉnh Bến Tre xảy ra 4 vụ sạt lở bờ sông đoạn qua các huyện Mỏ Cày Nam, Giồng Trôm, Châu Thành, làm nhiều nhà dân bị cuốn xuống sông.

Ông Thương nhìn nhận, những năm gần đây tốc độ sạt lở bờ sông rất nhanh, trái quy luật, có sông sạt lở cả 2 bên bờ, thay vì bên lở - bên bồi như quy luật tự nhiên trước đây. Thậm chí, gần đây còn xuất hiện sạt lở trong kênh nội đồng. “Trước đây, theo quy luật tự nhiên, sạt lở chỉ xảy ra ở những sông lớn, bờ biển, còn các sông nội đồng, kênh rạch khá yên bình, lưu lượng dòng chảy thấp nên hầu như không sạt lở. Tuy nhiên, những năm gần đây sạt lở cả những con kênh, rạch, nhánh nội đồng ra tới sông lớn”, ông Thương nói.

Một số tỉnh ven biển vùng ĐBSCL còn đối mặt với tình trạng sạt lở bờ biển, như tại Cà Mau, Trà Vinh, Bến Tre. Trao đổi với PV Tiền Phong, ông Nguyễn Thanh Tùng, Chi cục trưởng Chi cục thủy lợi Cà Mau cho biết, tỉnh có đến 187/254km bờ biển bị ảnh hưởng sạt lở. Trong 10 năm trở lại đây, hơn 5.250ha đất rừng ven biển biến mất do sạt lở. Bên cạnh đó, tình hình sạt lở bờ sông cũng rất nan giải, Cà Mau hiện có khoảng 425km bờ sông, rạch bị sạt lở và có nguy cơ sạt lở tiếp.

Hiện trường vụ sạt lở bờ sông Bình Thủy, phường Long Hòa, quận Bình Thủy, TP. Cần Thơ sáng 31/5/2024 Ảnh: Cảnh Kỳ

Tương tự, tại bờ biển Trà Vinh đoạn qua xã Hiệp Thạnh và Trường Long Hòa (thị xã Duyên Hải) đã và đang tiếp tục sạt lở. Tháng 11/2023, bờ kè biển qua xã Hiệp Thạnh bị sóng cuốn trôi hơn 150m2; nguy cơ ảnh hưởng đến khoảng 50ha đất sản xuất và đời sống của 30 hộ dân. Thời điểm đó, tỉnh Trà Vinh đã công bố tình huống khẩn cấp sạt lở bờ biển để bố trí 140 tỷ đồng gia cố bờ kè.

Còn tại Kiên Giang, địa phương có hơn 200km bờ biển, ghi nhận 21 điểm sạt lở với tổng chiều dài 122km, tập trung ở 5 huyện: An Biên, An Minh, Hòn Đất, Kiên Lương. Tỉnh này đã đầu tư xây dựng hơn 68km bờ kè biển, còn gần 53km cần đầu tư để gia cố, ngăn sạt lở.

Về nguyên nhân sạt lở, sở ngành chức năng các tỉnh vùng ĐBSCL đều chung nhận định, do thay đổi dòng chảy, triều cường, nước và phù sa sông Mê Kông về đồng bằng ngày càng giảm. Bên cạnh đó, từ hoạt động của con người, như đào ao nuôi trồng thủy sản sát bờ sông, bờ biển, xây dựng nhà ở ven bờ, khai thác cát trái phép, khai thác nước ngầm quá mức, tàu thuyền hoạt động tạo thêm sóng… làm tình trạng sạt lở ngày càng nghiêm trọng. Sạt lở gây mất đất, mất nhà, sinh kế của người dân sống ven sông, ven biển bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

(Còn nữa)