Theo AP, nước cộng hòa Dagestan trực thuộc Nga, một điểm nóng của các phần tử Hồi giáo cực đoan tại khu vực Bắc Caucasus, hiện là nơi cung cấp hàng trăm chiến binh cho nhóm Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) tại Syria. Không ít phần tử có kinh nghiệm chiến đấu trong số đó đang quay trở lại quê nhà.
Thời gian gần đây, sự ra đi của các phần tử này phần nào khiến khu vực trở nên ổn định hơn, khi số lượng vụ đánh bom và xả súng có chiều hướng giảm. Các chiến binh trở về hoặc bị tống giam hoặc nằm trong tầm giám sát chặt chẽ của cảnh sát. Tuy nhiên, trong dài hạn, vẫn có lo ngại rằng sự hiện diện của các phần tử Hồi giáo cực đoan được IS huấn luyện sẽ dẫn tới bất ổn và bạo lực.
"Chúng ta không thể cho phép chúng sử dụng những kinh nghiệm có được tại Syria khi trở về quê nhà", Tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định trong một tuyên bố gần đây.
Eduard Urazayev, cựu bộ trưởng trong chính quyền cộng hòa Dagestan, cho rằng đói nghèo và thất nghiệp tại khu vực này đã giúp việc tuyển mộ của IS trở nên dễ dàng hơn. "Nếu mức độ tham nhũng và tình hình kinh tế xã hội tiếp tục bất lợi, nó có thể thôi thúc thêm tâm lý bất bình và khiến thêm nhiều người đi theo IS", ông Urazayev nói.
Các phần tử Hồi giáo cực đoan nổi lên ở khu vực Bắc Caucasus của Nga sau hai cuộc chiến của phần tử ly khai tại Chechnya. Những kẻ này có một mục tiêu rõ ràng là thành lập một quốc gia độc lập được điều hành theo luật Hồi giáo. "Tiểu vương quốc Caucasus", một nhóm bao gồm các phần tử nổi dậy tại vài tỉnh của Caucasus, đã tuyên bố trung thành với IS.
Alexei Malashenko, một chuyên gia về đạo Hồi tại văn phòng Moscow của tổ chức Carnegie Endowment, nói rằng các quan chức khu vực Caucasus rất muốn các tay súng rời khỏi khu vực này.
"Sự giảm sút trong các hoạt động của phần tử Hồi giáo và thương vong tại Bắc Caucasus giai đoạn 2014 – 2015 chính là kết quả của việc các tay súng chuyển tới Trung Đông", Malashenko viết.
Giới chức địa phương cho biết họ vẫn theo sát thông tin về những phần tử trở về, gồm việc lập hồ sơ những tín đồ Salafism, một nhánh cực đoan của Hồi giáo dòng Sunni, lấy vân tay và lưu mẫu ADN của họ.
Cảnh sát Sharaputdin Arslanbekov tại thủ phủ Makhachkala của Dagestan cho biết, con số chính thức về số người Dagestan chuyển tới Syria hiện là 419, nhưng các thông tin tình báo đáng tin cậy cho thấy con số thực vào khoảng 700. Đây là một lượng đáng kể trong số khoảng 2.500 công dân Nga được tin là đang đầu quân cho IS.
Arslanbekov cho biết những kẻ tuyển mộ chiến binh cho IS hoạt động tại các trường, đại học và lợi dụng các vấn đề kinh tế và xã hội trong khu vực. "Những kẻ tuyển mộ rất khôn khéo và chuẩn bị kỹ càng. Chúng biết các phương pháp truyền bá tư tưởng và giỏi về tâm lý học", ông nói.
Theo Arslanbekov cảnh sát đã bắt giữ 5 cựu thành viên IS và tiêu diệt 3 tên khác. Ngoài ra 9 kẻ từng chiến đấu cho IS tại Syria đã tự nguyện đầu hàng sau khi trở về.
Gazimagomed Aligadzhiyev, sinh ra tại làng Gimry, một trung tâm của Salafism tại Dagestan, là một trong những người đã tới Syria và lưu lại ba tháng trong trại huấn luyện của IS trước khi về nước. Khi trở về, người này gia nhập một nhóm phiến quân địa phương nhưng sau đó đã tự thú với cơ quan chức năng do chán ngán cảnh lẩn trốn.
"Chúng tôi chỉ ra ngoài khi trời tối, bởi có thể bị phát hiện vào ban ngày. Tôi chưa nhìn thấy mặt trời kể từ tháng 12", Aligadzhiyev nói.
Dù một số quan chức Caucasus có thể thấy nhẹ nhõm khi các chiến binh bỏ tới Syria, điện Kremlin lại lo ngại về mối đe dọa khi những kẻ này quay về. Ông Putin khẳng định mối đe dọa mà IS đặt ra với nước Nga là một nhân tố chính đằng sau quyết định không kích phiến quân tại Syria. Ông cho biết, khoảng 5.000 - 7.000 người Nga và các nước Liên Xô cũ đang chiến đấu trong hàng ngũ IS.
Trong khi đó, chiến dịch không kích của Nga tại Syria đã khiến Moscow nhận được nhiều lời đe dọa trả đũa từ các phần tử tại đây, làm dấy lên nguy cơ xảy ra các hành động khủng bố do IS kích động trên đất Nga. Thực tế, Nga đã chứng kiến rất nhiều vụ đánh bom liều chết và các vụ tấn công cực đoan khác. Trong số này có vụ bắt cóc con tin tại một rạp hát ở Moscow năm 2002, khiến 130 con tin và 40 kẻ tấn công thiệt mạng.
Alexander Bortnikov, giám đốc Cơ quan An ninh liên bang Nga (FSB), cho biết sau khi chiến dịch không kích của Nga ngày càng dữ dội hơn, một số chiến binh đang cố rời khỏi chiến trường Syria, với mục tiêu thực hiện các vụ tấn công tại Nga, châu Âu và những nơi khác.
Vài tuần trước, FSB bắt một nhóm người, bao gồm một số được IS huấn luyện tại Syria. Những kẻ này bị cáo buộc âm mưu đánh bom hệ thống giao thông công cộng Moscow. Cơ quan chức năng cũng tìm thấy một quả bom tự tạo, được nhét 5 kg thuốc nổ.
Dụ dỗ
IS gần đây rất tích cực sử dụng các mạng xã hội phổ biến ở Nga và các nước Liên Xô cũ nhằm tìm kiếm tân binh, chủ yếu tập trung vào thanh niên.
Người dân từ Kyrgyzstan và các quốc gia Trung Á, nơi đa phần người dân theo đạo Hồi, là mục tiêu hàng đầu của những kẻ chiêu mộ cho IS. Sự đói nghèo và tình trạng thiếu việc làm khiến nhiều người phải tới Nga làm việc. Kinh tế Nga gặp khó khăn khiến nỗ lực chiêu mộ của các phần tử IS càng dễ dàng hơn.
Một những những tân binh có tên Babur Israilov, 21 tuổi, công dân Kyrgyzstan, đã nổi tiếng trên mạng từ tháng trước. Một đoạn video cho thấy tên này đã khóc khi leo lên một chiếc xe gắn đầy chất nổ, chỉ vài phút trước khi kích hoạt chúng trong một nhiệm vụ đánh bom tự sát tại Syria. Những người quen của Israilov cho biết, tên này từng tới Nga tìm việc, và dường như bị IS lôi kéo tại đây.
Không chỉ dụ dỗ được những người nghèo và tuyệt vọng, mạng lưới của IS còn chiêu mộ được một số thành viên thuộc giới trung lưu. Một sinh viên năm thứ hai tại Đại học quốc gia Moscow, từng theo học tiếng Arab và yêu thích đạo Hồi, đã bị bắt tại biên giới Thổ Nhĩ Kỳ - Syria, khi tìm cách gia nhập IS. Chính cha của sinh viên này là người báo cho cơ quan chức năng.
Hầu hết các lãnh tụ Hồi giáo tại Dagestan đều phản đối tư tưởng cực đoan, nhưng họ gặp khó khăn trong việc đối phó với sức lôi cuốn từ các ý tưởng cực đoan mà IS reo rắc. Một số lãnh tụ thậm chí còn bị sát hại khi lên tiếng phản bác tư tưởng Hồi giáo cực đoan.
Muhammad-Haji, một giáo sĩ tại Makhachkala, cho biết nhiều thanh niên đã bị mê hoặc bởi tư tưởng cực đoan, và ông rất khó khăn trong việc thuyết phục họ thay đổi quan điểm.
Tanya Lokshina, giám đốc chương trình Nga tại tổ chức Human Rights Watch cho biết, việc cảnh sát tiến hành những hoạt động bạo lực cũng làm gia tăng sự giận dữ đối với chính quyền, góp phần vào sự sùng bái IS trong giới trẻ.
Không giống Dagestan, nơi đang là tâm điểm của các phần tử Hồi giáo ly khai những năm gần đây, Chechnya đã trở nên ổn định hơn dưới sự lãnh đạo của ông Ramzan Kadyrov. Được Moscow hậu thuẫn, ông Kadyrov đã tuyển dụng nhiều người từng trong hàng ngũ quân nổi dậy vào lực lượng an ninh của mình.
Kadyrov nói rằng "hàng chục nghìn người" Chechnya đang nóng lòng tới Syria để giúp sức cho quân đội Tổng thống Bashar Assad. "Bằng việc giúp đỡ Syria, chúng ta đang bảo vệ chính đất nước mình".
