Người Pueblo ở châu Mỹ
Theo Mother Nature Network, nền văn minh Pueblo còn được gọi là "Anasazi" bởi dân tộc bản xứ ở Mỹ Navajo. Đây là ví dụ nổi tiếng nhất về nền văn minh cổ đại biến mất do biến đổi khí hậu. Dấu tích còn sót lại của nền văn minh này thể hiện trên những công trình bằng đá và gạch xây dựng dọc theo vách đá tại Vườn quốc gia Mesa Verde và hẻm núi Chaco, cao nguyên Colorado, Mỹ.
Người Pueblo rời bỏ quê hương một cách bí ẩn vào thế kỷ 12 - 13. Các nhà khoa học phát hiện nhiều bằng chứng của chiến tranh, hiến tế và ăn thịt người, nhưng họ suy đoán nguyên nhân chính là do biến đổi khí hậu làm thay đổi môi trường sống.
Theo các nhà cổ khí hậu học tại Cục quản lý Đại dương và Khí quyển Mỹ (NOAA), những ngôi làng tại Mesa Verde và hẻm núi Chaco dần tàn lụi, trùng hợp với thời điểm xảy ra một đợt hạn hán kéo dài tại lưu vực sông San Juan, trong khoảng thời gian từ năm 1130 - 1180.
Lượng mưa ít và môi trường sống khắc nghiệt dẫn đến tình trạng thiếu lương thực. Những áp lực này khiến cấu trúc xã hội của người Pueblo dần tan rã.
 |
Ngôi đền Ta Prohm tại Angkor, Campuchia. Ảnh: Kushch Dmitry.
Đế quốc Khmer
Angkor Wat, Campuchia từng là kinh đô của đế quốc Khmer, đồng thời là trung tâm đô thị tiền công nghiệp lớn nhất thế giới. Thành phố này được xây dựng vào thế kỷ 9, nổi tiếng về sự giàu có, di sản kiến trúc, nghệ thuật, mạng lưới đường thủy phức tạp, các hồ chứa nước mưa trong mùa hè.
Vào thế kỷ 15, Angkor Wat bị bỏ hoang do người dân khai thác quá mức các hệ sinh thái và khủng hoảng nước nghiêm trọng gây ra bởi đợt hạn hán kéo dài.
"Angkor là ví dụ cho thấy công nghệ không phải lúc nào cũng có thể ngăn chặn sự suy vong của một nền văn minh, trong những giai đoạn khí hậu trở nên bất ổn nghiêm trọng. Angkor sở hữu hệ thống dự trữ nước rất hiệu quả, song lợi thế về mặt kỹ thuật không thể giúp người Khmer ngăn chặn sự sụp đổ của đế quốc trước tác động của điều kiện môi trường khắc nghiệt", Mary Beth Day, nhà nghiên cứu tại Đại học Cambridge, Anh, cho biết.
 |
Mô hình phỏng theo nhà thờ của người Viking trên đảo Greenland. Ảnh: Bildagentur Zoonar GmbH.
Người Viking Na Uy trên đảo Greenland
Trong khi Christopher Columbus được cho là người châu Âu đầu tiên khám phá ra lục địa Bắc Mỹ, nhưng các nhà khoa học cho biết người Viking Na Uy đến khám phá Bắc Mỹ trước đó hơn 500 năm.
Những khu định cư đầu tiên của người Viking Na Uy ở phía nam đảo Greenland phát triển thịnh vượng trong nhiều năm, trước khi rơi vào tình trạng suy thoái ở thế kỷ 14. Nhiều nhà nghiên cứu và sử gia phỏng đoán nguyên nhân chính có thể là do biến đổi khí hậu.
Sự hiện diện của người Viking Na Uy trên đảo Greenland trùng với Thời kỳ Ấm áp Trung cổ (Medieval Warm Period), kéo dài từ năm 800 - 1200. Trong khoảng thời gian này, Greenland có khí hậu tương đối ôn hòa, giúp người dân sinh sống và làm nông trại. Khi thế giới rơi vào Thời kỳ Băng hà nhỏ (Little Ice Age) vào thế kỷ 14 - 15, các khu dân cư dần tan rã. Giữa những năm 1500, tất cả khu định cư bị bỏ hoang và người dân chuyển tới vùng đất ấm áp hơn.
 |
Những di tích còn sót lại của nền văn minh Harappan tại thành phố Mohenjo-daro, Pakistan. Ảnh: Suronin.
Nền văn minh cổ xưa ở Pakistan
Nền văn minh thời kỳ đồ đồng Harappan có dân số hơn 5 triệu người, nổi tiếng với những hệ thống cấp nước và quy hoạch đô thị rất phức tạp. Hai thành phố lớn thuộc về nền văn minh này là Mohenjo-daro và Harappa, Pakistan, lần đầu tiên được phát hiện và khai quật trong thế kỷ 19.
Các nhà khoa học cho rằng, tình trạng hạn hán gay gắt kéo dài suốt hai thế kỷ là nguyên nhân khiến nền văn minh Harappan dần tàn lụi. Yama Dixit, nhà nghiên cứu thuộc Đại học Cambridge, Anh, và đồng nghiệp kiểm tra các lớp trầm tích từ Kotla Dahar, một hồ cổ xưa ngập lụt theo mùa ở phía đông bắc khu vực Thung lũng Indus, Haryana, Ấn Độ.
Kotla Dahar là một hồ kín, lượng nước trong hồ chủ yếu phụ thuộc vào nguồn nước mưa. Khi xảy ra hạn hán, nước chứa đồng vị oxy-16 bay hơi nhanh hơn so với oxy-18. Do đó lượng nước còn lại và vỏ của những con ốc sống trong hồ giàu đồng vị oxy-18 hơn.
Theo kết quả phân tích, trầm tích hồ Kotla Dahar có sự gia tăng đột biến đồng vị oxy-18 cách đây 4.000 - 4.200 năm. Điều này cho thấy lượng mưa giảm đáng kể trong khoảng thời gian trên. Tình trạng hạn hán kéo dài khoảng 200 năm.
 |
Những dấu tích còn sót lại của người Maya ở Tulum, Mexico. Ảnh: DC Aperture.
Nền văn minh của người Maya
Nền văn minh của người Maya tại khu vực Trung Mỹ suy tàn vào khoảng thế kỷ 8 - 9. Các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu những bí ẩn xung quanh việc người Maya rời bỏ quần thể kim tự tháp khổng lồ, cung điện và đài quan sát của họ.
Giới nghiên cứu đưa ra nhiều giả thuyết khác nhau để giải thích những gì đã xảy ra, từ dịch bệnh đến cho đến sự xâm lược của các quốc gia khác. Nhưng lý thuyết được nhiều học giả ủng hộ nhất là do sự thay đổi khí hậu đột ngột, gây nên tình trạng hạn hán nghiêm trọng, kéo dài 200 năm.
Nhiều thành phố lớn của người Maya nằm trên vùng sa mạc theo mùa. Người dân hoàn toàn phụ thuộc vào hệ thống dự trữ nước mưa rộng lớn và phức tạp. Sự biến động lớn về lượng mưa trung bình hàng năm gây ra hậu quả thảm khốc. Khi những thành phố này trải qua đợt hạn hán kéo dài hàng thế kỷ, người dân phân tán đi khắp nơi và bị chia cắt dần.
