Pháp – đồng minh lâu đời nhất của Mỹ, đã triệu đại sứ tại Washington và Canberra về nước sau khi Mỹ thông báo thành lập liên minh AUKUS với Úc và Anh.
Cơ chế mới giúp Úc sở hữu công nghệ chế tạo các tàu ngầm hạt nhân nhằm chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, nhưng cũng làm mất thương vụ trị giá 40 tỷ USD của Pháp khi Úc không còn muốn sở hữu tàu ngầm chạy bằng dầu diesel nữa.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc lên án liên minh quân sự mới là mối đe doạ hoà bình khu vực, và cho biết sẽ “theo dõi sát sao” tình hình.
Nhưng các nhà quan sát ở Trung Quốc cho rằng cuộc khủng hoảng ngoại giao giữa Pháp và Mỹ mà Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian gọi là “cú đâm sau lưng” có thể tạo cơ hội để Bắc Kinh cải thiện quan hệ với châu Âu, khi Liên minh châu Âu (EU) muốn giữ quyền tự chủ chiến lược và tránh chọn phe trong cạnh tranh Mỹ - Trung.
“Ở chừng mực nào đó, sự kiện này làm giảm mức độ đáng tin cậy trong cam kết của Mỹ về việc hợp tác với các đồng minh châu Âu và tạo cơ hội cho Trung Quốc xây dựng quan hệ gần gũi hơn với châu Âu”, Ding Yifan, cựu phó giám đốc Viện Phát triển thế giới thuộc Trung tâm Nghiên cứu phát triển của Quốc vụ viện Trung Quốc, đánh giá.
Hợp đồng chế tạo tàu ngầm giữa Pháp và Úc từng được gọi là “thương vụ thế kỷ”. Khiến Pháp đánh mất thoả thuận này sẽ là đòn giáng mạnh vào lòng tin của châu Âu đối với Mỹ, khi lòng tin đó đang bị hoài nghi sau quá trình Washington rút quân khỏi Afghanistan.
Hợp đồng chế tạo tàu ngầm giữa Pháp và Úc từng được gọi là “thương vụ thế kỷ”. Khiến Pháp đánh mất thoả thuận này sẽ là đòn giáng mạnh vào lòng tin của châu Âu đối với Mỹ, khi lòng tin đó đang bị hoài nghi sau quá trình Washington rút quân khỏi Afghanistan, ông Ding nói.
Dù Pháp có lợi ích của họ ở Ấn Độ - Thái Bình Dương vì vẫn còn hệ thống lãnh thổ thuộc địa hải ngoại, nhưng việc Washington lập nhóm với Úc cho thấy nhóm các nước nói tiếng Anh sẽ được ưu tiên hơn các quan hệ xuyên Đại Tây Dương khi đối phó với Trung Quốc, Wang Yiwei, chuyên gia về châu Âu tại ĐH Nhân dân Bắc Kinh, nhận xét.
“Ông Biden nói Mỹ đã trở lại, nhưng lợi ích của Mỹ vẫn là ưu tiên”, Wang nói.
Quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc với EU lao dốc trong những tháng gần đây vì mâu thuẫn trong vấn đề nhân quyền Tân Cương, dẫn đến việc Nghị viện châu Âu dừng phê chuẩn thoả thuận đầu tư với Trung Quốc. Tiếp sau đó là mâu thuẫn giữa Trung Quốc với Lithuania về vấn đề đổi tên văn phòng đại diện của Đài Loan.
Nhưng khi Mỹ công khai gọi Trung Quốc là “đối thủ chiến lược”, EU vừa khẳng định trong chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương rằng cần phải hợp tác với Trung Quốc trong những lĩnh vực như biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học, Ding Chun, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu châu Âu tại ĐH Phúc Đán ở Thượng Hải, lưu ý.
Quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc với EU lao dốc trong những tháng gần đây vì mâu thuẫn trong vấn đề nhân quyền Tân Cương, dẫn đến việc Nghị viện châu Âu dừng phê chuẩn thoả thuận đầu tư với Trung Quốc. Tiếp sau đó là mâu thuẫn giữa Trung Quốc với Lithuania về vấn đề đổi tên văn phòng đại diện của Đài Loan.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron là người ủng hộ nhiệt tình việc châu Âu giữ sự tự chủ chiến lược. Hồi tháng 2, ông Macron nói rằng EU chớ nên tự động đứng cùng phía Washington chống lại Bắc Kinh, dù EU chia sẻ các giá trị với Mỹ.
“Dù thành công với Úc lần này, Mỹ đã đẩy Pháp và đồng minh châu Âu ra xa. Về cơ bản, Mỹ không tính đến lợi ích của các đồng minh. Điều này có thể khiến châu Âu tự chủ chiến lược nhiều hơn”, Ding nói.
Tuy nhiên, các nhà quan sát đồng ý rằng sẽ không dễ để Bắc Kinh tận dụng mâu thuẫn Mỹ - Pháp.
Pháp gia tăng hiện diện trên Biển Đông trong năm qua bằng cách triển khai hoạt động tuần tra hồi tháng 2 và tham gia tạp trận chung với Mỹ và Nhật hồi tháng 5.
Đô đốc Arnaud Tranchant, chỉ huy tàu Tonnerre, một trong những con tàu đã đi qua Biển Đông, hồi đó nói rằng Pháp sẽ tăng cường quan hệ đối tác với Mỹ, Nhật, Ấn Độ và Úc, tức nhóm "Bộ tứ" mà Bắc Kinh coi là nỗ lực tập thể nhằm kiềm chế Trung Quốc.
Shi Yinhong, một chuyên gia về quan hệ quốc tế tại ĐH Nhân dân, cho rằng dù Pháp thất vọng và điều này có thể mở ra cơ hội đối thoại giữa Bắc Kinh và Paris, nhưng “Pháp vốn đã chủ động ở Ấn Độ - Thái Bình Dương về chiến lược quân sự”.
“Trong bất kỳ trường hợp nào, ngay cả khi Pháp vẫn còn thoả thuận thì năng lực răn đe chiến lược của Úc với Trung Quốc vẫn sẽ tăng đáng kể ở Tây Thái Bình Dương, bao gồm Biển Đông”, GS Shi nhận định.
