Mưu sinh trên hồ Hòa Bình, bài 1: Bơi trên lộc trời

Anh Xa Văn Ðông chủ yếu nuôi cá bằng rau sắn và cỏ, thức ăn công nghiệp anh chỉ dùng lúc cần thiết

Manh lưới, bộ cần cũng đủ sống

Chúng tôi xuống hồ Hòa Bình từ một bến thuyền ở xóm Săng Bờ, xã Vầy Nưa, huyện Đà Bắc. Chiếc thuyền nhỏ của cô lái đò Bùi Thị Phương kêu lạch bạch nhưng cũng đủ đưa chúng tôi lướt trên mặt hồ trong xanh với cơ man núi đồi nhấp nhô.

Từ bến thuyền Săng Bờ này, chỉ cần đi ít phút sẽ đến ngay các thắng cảnh, di tích lịch sử quan trọng nhất của hồ Hòa Bình. Chuyện về các thắng cảnh, di tích này rất thú vị, biến đổi trùng điệp cùng quá trình ngăn đập, tạo hồ. Tuy nhiên, xin được hầu bạn đọc những chuyện đó ở các bài sau. Đặc sản cần nói trước hết của hồ, đặc biệt của hồ Hòa Bình là cá. Cá sông Đà, cá hồ Hòa Bình - một thương hiệu của xứ sở này.

Tôi nhờ Phương tạt vào bán đảo ở xã Vầy Nưa rồi đi lên khu chợ chuyên bày bán những mẹt, những xâu, những kẹp cá khô, cá nướng thơm lừng cho khách du lịch. Qua người quen giới thiệu, chúng tôi ngỏ với anh Quách Công Hồi, sinh năm 1970, xóm Săng Bờ được đi đánh cá cùng. Vừa dứt lời, anh Hồi đáp gọn: “Được! 3h sáng, anh em mình cùng đi”.

2h30 tôi dậy chuẩn bị đồ đạc cùng anh Hồi đi cất vó. Vừa thả vó, anh Hồi vừa chia sẻ: “Đa số bà con xã Vầy Nưa sống bằng nghề đánh bắt, nuôi cá, chỉ một số ít làm du lịch. Hằng đêm, chúng tôi dong thuyền trên hồ. Hồ vừa sâu, vừa rộng nên có rất nhiều loại cá to sinh sống; trong đó, có những loài cá măng, các quất, cá chiên… đặc sản được khách du lịch yêu thích”.

Giữa mặt hồ đêm tĩnh lặng nhưng xa xa là những chiếc đèn soi của những người làm nghề đánh bắt tạo nên không gian đầy sức sống. Anh Hồi kể, khi hồ mới tích nước, chỉ cần mảnh lưới đơn giản hoặc vài chiếc câu đã có thể đánh bắt rất nhiều cá. Hồi đó, cứ đánh được cá, anh mang đi đổi lúa, đổi khoai, bán lấy tiền là đủ nuôi cả nhà… Gia đình anh nuôi dạy con cái trưởng thành, tất tần tật đều nhờ nguồn cá dồi dào trong hồ này.

Ngư dân đánh cá trên hồ Hòa Bình

Mặt trời lấp ló, soi lên mặt hồ tạo nên vầng hào quang đẹp tuyệt vời. Bỗng đâu, mây đen kéo đến, xả một cơn mưa rừng như xối. Hai anh em chúng tôi vội thu dọn ra về. Nhìn khuôn mặt chưng hửng của tôi, anh Hồi tặc lưỡi: “Không sao, nghề này là vậy. Có được ít cá mương, ta về làm gỏi”.

Tiệc, phải nói đúng là tiệc vì món gỏi quá tươi ngon, độc lạ với những rổ rau rừng xanh mướt. Ở đó, tôi được ngồi với những cụ cao niên của xóm Săng Bờ, những người đánh cá từ thuở bé với chiến tích là những con cá cực khủng. Ông Đinh Công Thậu, 80 tuổi kể, ông đánh bắt cá từ 12 tuổi, khi dòng Đà Giang còn cồn sóng dữ; thác Bờ vẫn gào thét ngày đêm. “Tôi đã từng đánh được con cá măng 27kg. Giờ tuổi già nhưng vẫn ham. Chiều tà là tôi chèo thuyền thả lưới, 5 giờ sáng ra thu lưới về. Làm chơi chơi nhưng vẫn đủ tiền cho vợ chồng chi tiêu, còn biếu cho cháu chắt ít đồng mua sách bút” - ông Thậu vừa nhấp rượu vừa nói.

Nhốt thủy quái vào lồng

Dù cá khủng ngoài tự nhiên ít đi, nhưng nếu thực khách muốn thưởng thức các loại cá to, ngon cũng không phải việc khó. Anh Nguyễn Trung Nam, 54 tuổi, TP. Hòa Bình, một nhân vật nuôi cá đặc biệt trên hồ Hòa Bình nhận lời giúp chúng tôi xâm nhập cộng đồng của anh. Chúng tôi xuống cảng Bích Hạ (TP. Hòa Bình) để lên thuyền, ngược hồ Hòa Bình. Trong tiếng máy nổ rẽ sóng, anh Nam phân tích: 5 năm trở lại đây, nghề nuôi cá lồng trên hồ Hoà Bình phát triển rất mạnh. Trong đó, mô hình nuôi cá kết hợp với du lịch trên hồ trở nên nhộn nhịp, cho thu nhập cao tại các xã Thung Nai (Cao Phong), Ngòi Hoa (Tân Lạc), Hiền Lương, Tiền Phong, Vầy Nưa (Đà Bắc), Phúc Sạn, Ba Khan (Mai Châu).

Một con cá măng cỡ lớn ngư dân bắt được trên hồ Hòa Bình

Là dân trong nghề nhưng anh Nam không hề né tránh. Những con cá to, hiếm, chất lượng thịt cao, được ví von là “thủy quái sông Đà” đã tạo nên thương hiệu “cá sông Đà” hay “cá hồ Hòa Bình”. Nhưng bây giờ, trên hồ Hòa Bình ít có những con cá “khủng” ngoài tự nhiên như vậy. Thay vào đó cá lăng, cá trắm nặng vài chục cân được nuôi rộng rãi trên hồ. “Những con cá nuôi như vậy to, ngon không kém gì thủy quái. Mỗi con 10, 15 thậm chí 20 kg. Khách có thể yêu cầu bắt ngay trong lồng, ngả ra làm thịt, ăn ngay trên bè” anh Nam chia sẻ.

Mải mê với câu chuyện của anh Nam, chốc lát, chúng tôi đã về lại Vầy Nưa của Đà Bắc. Chèo thuyền đến một vịnh nhỏ trên hồ, chúng tôi đến thăm gia đình anh Xa Văn Đông ở xóm Săng Bờ khi hai vợ chồng đang chuẩn bị cỏ, lá sắn cho cá ăn. Nhà anh Đồng nuôi 8 lồng cá loại 70m³, chủ yếu là loại cá đặc sản cỡ lớn như lăng, trắm đen…

Chia tay anh Đông, chúng tôi tiến ra giữa lòng hồ nơi có hơn 120 lồng cá của Công ty TNHH thủy sản Hưng Nguyên. Vừa kết thúc cuộc họp với Hiệp hội nuôi cá lồng huyện Đà Bắc, anh Hoàng Thành Vĩnh, Giám đốc Công ty dẫn chúng tôi tham quan hệ thống nuôi trồng đầu tư quy mô, bài bản tại đây. Anh Vĩnh cho hay, ngoài tự chăn nuôi, Công ty đang mở rộng hợp tác với nông dân từ khâu nuôi trồng, đến bao tiêu sản phẩm.

Trong khi đang lênh đênh trên hồ Hòa Bình, chúng tôi gặp ông Hoàng Văn Son, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản tỉnh Hòa Bình đi khảo sát trữ lượng thủy sản và kiểm tra độ ô nhiễm nước. Ông Son cho biết, gần đây, nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã đã đầu tư mô hình 200 - 300 lồng. “Chúng tôi đang đầu tư nghiên cứu, bảo tồn, phát triển các loại cá quý như cá chiên, cá lăng, cá tầm, cá bống, trắm đen... cho năng suất cao, chất lượng sản phẩm tốt để phát huy thương hiệu cá hồ Hòa Bình”, ông Son nói.

(Còn nữa)