Hà Nội hiện có khoảng 6 triệu chiếc xe máy được đăng ký sử dụng, cùng với khoảng 2 triệu chiếc từ các địa phương khác đưa về hoạt động lưu thông thường xuyên, trong đó có tới gần 40% là xe máy cũ nát. Lượng khí thải độc hại từ xe máy là một trong những nguyên nhân chính khiến tình trạng ô nhiễm môi trường không khí ngày càng diễn biến phức tạp, đòi hỏi phải có giải pháp khẩn cấp để giảm thiểu loại hình phương tiện này.
 |
Kiểm tra khí thải tại một đại lý xe máy |
Mới đây, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội (TN&MT) mời Tổng cục môi trường, Cục đăng kiểm Việt Nam cùng các đơn vị liên quan tham dự cuộc họp tham vấn về kết quả thực hiện “Chương trình đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn thành phố Hà Nội và thí điểm các giải pháp giao thông gắn kết với môi trường” (sau đây gọi là Chương trình).
Chương trình gồm các hoạt động: Đo kiểm khí thải và hỗ trợ bảo dưỡng đối với xe mô tô, xe gắn máy; Thí điểm tiếp nhận xe máy cũ thải bỏ và hỗ trợ chuyển đổi xe mới; Tham vấn ý kiến người dân và chuyên gia, và các cơ quan ban ngành liên quan về kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy nhằm cải thiện chất lượng không khí của thành phố; Đánh giá tác động kinh tế, xã hội và môi trường của việc kiểm soát khí thải xe máy và đề xuất các giải pháp kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy.
Hơn 60% xe cũ không đạt khí thải mức 2
 |
Xe máy cũ là nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm đô thị |
Theo Sở TN&MT, kết quả kiểm tra ngẫu nhiên trên 5.240 xe máy có tuổi đời trên 5 năm, phát thải vượt giới hạn cho phép hiện nay (tỉ lệ xe không đạt TCVN 6438:2018 mức 1 là 54,2% và không đạt mức 2 là 60,65%). Đồng thời việc bảo dưỡng đã được chứng minh có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát khí thải xe máy, cụ thể tỷ lệ xe không đạt mức 1 sau bảo dưỡng giảm mạnh còn 9,54%.
Khảo sát trực tiếp 3.867 chủ phương tiện xe máy ở Hà Nội cho thấy đa số người dân (86%) ủng hộ chính sách kiểm soát khí thải xe máy. Mức phí kiểm tra khí thải được đa số người dân chấp thuận trong khoảng 30.000 - 50.000 đồng/lần với tần suất 1 lần/năm. Có khoảng 29% người dân cho biết sẽ đưa xe máy cũ, thải bỏ tới các điểm thu hồi theo quy định.
Theo kết quả phân tích, kiểm soát khí thải xe máy thông qua kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ sẽ thu được nhiều lợi ích, thứ nhất về mặt kinh tế - xã hội, chính sách này sẽ không làm phát sinh chi phí cho người dân do chi phí từ việc tiết kiệm nhiên liệu (nếu bảo dưỡng định kỳ sẽ tiết kiệm đến 7% lượng nhiên liệu tiêu thụ) có thể bù đắp cho chi phí kiểm tra và bảo dưỡng xe. Thứ hai, về mặt môi trường, chính sách này sẽ giúp giảm 35,55% tổng lượng CO, 40% tổng lượng HC phát thải. Hơn nữa, chính sách còn giúp giảm gánh nặng ngân sách từ các dịch vụ y tế cho việc khắc phục hậu quả do tác động của ô nhiễm không khí và từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống.
Kiểm định 1 lần/năm với xe máy ‘5 tuổi’ trở lên
Sở TN&MT Hà Nội cho biết, cần xây dựng khung pháp lý cho kiểm định khí thải xe máy. Cụ thể, xe từ 5 năm trở lên phải được kiểm định khí thải định kỳ trong giai đoạn 2024-2025. Từ năm 2026, tùy theo kết quả đo kiểm khí thải và mục tiêu quản lý phương tiện, bảo vệ môi trường để xem xét rút ngắn tuổi xe lưu hành để kiểm định.
Hệ thống kiểm soát khí thải xe máy được đề xuất dự kiến thiết lập 170 trạm trong trường hợp đo khí thải tất cả các xe máy đăng ký ở thành phố đang lưu hành.
Ngoài ra, việc xây dựng chính sách hỗ trợ người dân thu hồi/thay thế phương tiện không đạt chuẩn khí thải là rất quan trọng. Nghị định 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ đã quy định: Nhà sản xuất, nhập khẩu có trách nhiệm tái chế sản phẩm do mình sản xuất và nhập khẩu theo lộ trình. Vì vậy, cần có chính sách hỗ trợ cho các đối tượng khó khăn (hộ nghèo) từ các nguồn ngân sách, xã hội hóa, hỗ trợ của doanh nghiệp để chuyển đổi phương tiện không đạt tiêu chuẩn khí thải và/hoặc chuyển đổi sinh kế.
Lộ trình dự kiến thực hiện bao gồm 3 giai đoạn: Giai đoạn chuẩn bị (năm 2023), xây dựng pháp lý, xây dựng và ban hành Tiêu chuẩn khí thải xe máy đang lưu hành và các tiêu chuẩn, quy định liên quan đến quản lý khí thải xe máy, bao gồm cả đầu tư cơ sở hạ tầng, trang thiết bị phục vụ kiểm định khí thải xe máy. Giai đoạn thí điểm (2024-2025): xe máy từ 5 năm sử dụng trở lên và kiểm định 1 lần/năm. Có thể nghiên cứu phương án dán tem kiểm định khí thải để phân biệt. Giai đoạn thực thi toàn phần (từ 2026): Đối tượng phải kiểm định khí thải định kỳ: Có thể quy định cho xe từ 5 năm sử dụng trở lên hoặc 3 năm sử dụng trở lên... nghiên cứu áp dụng thu phí khí thải cho các khu vực khác nhau theo phân vùng bảo vệ.
Căn cứ vào kết quả Chương trình, Sở TN&MT đề nghị UBND thành phố chấp thuận và giao Sở Giao thông vận tải làm cơ quan chủ trì, phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường cùng các cơ quan, đơn vị có liên quan xây dựng kế hoạch chi tiết để triển khai các giải pháp kiểm soát khí thải xe máy trên địa bàn theo đề xuất nêu trên.
Căn cứ công văn số 2213/TCMT-QLCL ngày 03/8/2022 của Tổng cục môi trường, Sở TN&MT đề nghị UBND thành phố giao Sở TN&MT phối hợp với Sở Giao thông vận tải công bố rộng rãi kết quả Chương trình để nâng cao nhận thức của người dân về kiểm soát khí thải xe máy và đồng thuận triển khai các chính sách kiểm soát khí thải xe máy trong thời gian tới; Kiến nghị các Bộ: Tài nguyên và Môi trường, Giao thông Vận tải ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải của phương tiện giao thông cơ giới đường bộ lưu hành ở Việt Nam.
Cuối năm 2021, Hà Nội triển khai thí điểm 24 điểm đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành; tư vấn, hỗ trợ người dân chuyển đổi xe máy cũ thải bỏ lấy xe máy mới. Vụ trưởng Vụ Quản lý chất lượng môi trường, Tổng cục Môi trường Lê Hoài Nam đánh giá: Đây là hoạt động có ý nghĩa quan trọng làm cơ sở nghiên cứu, đề xuất các giải pháp cải thiện chất lượng không khí cho Thủ đô.
Kết quả đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn Hà Nội cũng là căn cứ quan trọng để Bộ TN&MT; Bộ GTVT và các cơ quan liên quan xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật, tiêu chuẩn, kỹ thuật về kiểm soát khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ.
