Kế hoạch điện hạt nhân Việt Nam “không quá sức”

Địa điểm xây dựng trung tâm nghiên cứu hạt nhân mới tại Đà Lạt đang có ý kiến không ủng hộ vì cho rằng có thể gây nguy hiểm cho dân cư. Xin ông cho biết ý kiến về vấn đề này?

Lò phản ứng nghiên cứu hay nhà máy điện hạt nhân đều phải bảo đảm an toàn, ngay cả khi xây dựng ở sa mạc rất xa khu vực có người ở hay ở giữa thị trấn. Không chỉ gần các khu resort như Đà Lạt, lò phản ứng dù đặt ở bất kỳ đâu cũng phải bảo đảm nguyên tắc bắt buộc là hoạt động an toàn, bảo vệ môi trường.

Để đảm bảo điều đó, đơn vị vận hành phải tuân thủ các quy tắc và khuyến nghị quốc tế. Đây là yếu tố chủ chốt để các lò phản ứng hạt nhân hoạt động ở bất kỳ đâu. Trong trường hợp xảy ra sự cố sẽ gây tác động mang tính toàn cầu, chứ không chỉ ở quy mô địa phương, như trường hợp nhà máy điện hạt nhân Fukushima ở Nhật Bản năm 2011.

Đà Lạt chính thức có lò phản ứng cách đây 30 năm. Tôi cho rằng, người dân địa phương nên được tạo cơ hội đến thăm cơ sở hạt nhân này để xem trung tâm vận hành như thế nào. Đơn vị vận hành trung tâm nên thông báo một ngày cố định mở cửa cho công chúng và tổ chức những buổi thảo luận công khai cho người dân địa phương tham gia, để giúp họ hiểu những vấn đề như nhiệm vụ của trung tâm, cách thức vận hành bảo đảm an toàn…

Một số người cho rằng, kế hoạch phát triển điện hạt nhân hơi quá sức so với một nước như Việt Nam. Quan điểm của ông thế nào?

Như tôi được biết trong bài trình bày của đại diện Bộ KH&CN Việt Nam, 20% nhu cầu điện năng của đất nước sẽ được cung cấp từ các nhà máy điện hạt nhân. Trong khi nhiều nước có tỷ lệ điện hạt nhân chiếm tới 50% hoặc hơn, nên tôi nghĩ 20% là mức thực tế. 

Đúng là dự án của Việt Nam tham vọng, nhưng tôi nghĩ chính quyền Việt Nam đã xem xét kỹ và thực hiện kế hoạch xây dựng hai đơn vị nhà máy hạt nhân đầu tiên theo cách thức kịp thời. Năng lượng hạt nhân là một trong những nguồn năng lượng rẻ nhất và an toàn nhất để đáp ứng nhu cầu năng lượng. Mức 20% hay 40% đều là gần với thực tế. Kế hoạch là tham vọng nhưng không có gì quá sức. 

Theo ông, Việt Nam có cần lập một cơ quan giám sát an toàn hạt nhân độc lập hay không?

Cơ quan giám sát độc lập là điều rất quan trọng, có tính bắt buộc, có quyền kiểm soát cả các nhà máy điện hạt nhân và cơ sở nghiên cứu hạt nhân. Ở nhiều nước, cơ quan này phải báo cáo trực tiếp với Quốc hội hay Thủ tướng. 

Cơ quan này phải độc lập, có thể xem xét và quyết định cơ sở, hoạt động nào liên quan đến hạt nhân là an toàn và không liên quan đến vấn đề hiệu quả kinh tế. Cơ quan giám sát độc lập này có quyền cấp giấy phép cho cơ quan vận hành cơ sở hạt nhân, đưa ra các tiêu chuẩn an toàn…

Hoạt động của cơ sở giám sát độc lập phải dựa trên luật do Quốc hội đưa ra. Luật hạt nhân phải do Quốc hội đưa ra dựa trên các khuyến nghị quốc tế.