Sáng 30/3, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội tổ chức Phiên họp toàn thể thẩm tra Dự thảo BLTTHS (sửa đổi). Theo ông Lê Hữu Thể, Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, để chống tình trạng bức cung, nhục hình, Dự thảo BLTTHS đề xuất quy định, người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội…
Băn khoăn về “quyền im lặng”
Nêu quan điểm của Nhóm nghiên cứu thuộc Ủy ban Tư pháp về quy định trên, bà Lê Thị Nga, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp, cho hay, theo quy định hiện hành, việc khai hoặc không khai và khai báo như thế nào được coi là quyền, chứ không phải nghĩa vụ của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo. Do đó, họ có thể thực hiện hoặc không thực hiện quyền này.
Tuy nhiên, để tăng cường tính minh bạch, dễ hiểu, tạo nhận thức thống nhất trong hoạt động lấy lời khai, góp phần chống bức cung, nhục hình, nhiều thành viên Nhóm nghiên cứu đề nghị cần quy định theo hướng: người bị bắt, bị tạm giữ, bị cáo có quyền tự do trình bày lời khai, ý kiến, không bị ép buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc bị ép buộc phải nhận mình có tội.
Đồng tình với phân tích, lập luận của Nhóm nghiên cứu, Thứ trưởng Bộ Công an Lê Quý Vương cho hay, ông rất băn khoăn về câu “quyền im lặng”. “Chúng ta đứng trước một sự việc phạm tội, chúng ta phát hiện tội phạm nhưng cũng phải bảo vệ người bị hại.
Đành rằng anh có quyền, nhưng không nên nói câu “quyền im lặng”, ông nói. “Anh đã gây án, đã có tội, có hành vi vi phạm pháp luật thì anh phải có sự trình bày chứ. Tôi bảo vệ quyền lợi cho anh nhưng anh phải tôn trọng. Chứ chém giết thế, đưa vào công an, cứ ngồi im, chờ mấy ngày đợi luật sư đến thì sao được”, ông Vương nói.
Tuy nhiên, ông Lê Thúc Anh, Chủ nhiệm Liên đoàn Luật sư Việt Nam, cho rằng, không ghi vào luật “quyền im lặng” thì cũng phải nói thẳng luôn là “bị can có quyền không khai báo bất lợi cho mình”.
Bắt buộc ghi âm, ghi hình khi hỏi cung
Một giải pháp chống bức cung, nhục hình, mớm cung nữa cũng được ông Lê Hữu Thể nêu ra là quy định bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình hoạt động hỏi cung bị can. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, trong điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn như hiện nay, quy định như trên sẽ rất khó đảm bảo.
Vì vậy, cần tiếp tục kế thừa quy định hiện hành theo hướng chỉ ghi âm, ghi hình khi xét thấy cần thiết. “Việc để xảy ra một số vụ oan sai vừa qua là do thiếu tinh thần trách nhiệm của điều tra viên, kiểm sát viên, không thể lấy một số đó để quyết định chính sách mà chưa có tổng kết, nhất là khi việc này sẽ tốn nhiều tiền của Nhà nước”, Giám đốc Công an thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung nói.
Theo bà Nga, một số thành viên Nhóm nghiên cứu đồng tình với việc quy định bắt buộc phải ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can. Tuy nhiên, nhiều ý kiến lại cho rằng, quy định trên áp dụng trong mọi trường hợp là không cần thiết, không khả thi; chỉ cần quy định việc hỏi cung bị can đều phải lập biên bản và mọi biên bản hỏi cung đều phải được đưa vào hồ sơ vụ án.
Ngoài ra, trong trường hợp cần thiết như bị can kêu oan ngay từ đầu, tố cáo bị bức cung, nhục hình hoặc phạm tội có khung hình phạt chung thân, tử hình, có thể bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình. Thứ trưởng Lê Quý Vương cho rằng, trước mắt chưa thể làm ngay được. Do đó, ông Vương đồng tình với đề xuất của Nhóm nghiên cứu là những trường hợp cần thiết thì bắt buộc phải kết hợp ghi âm, ghi hình khi hỏi cung.
Một nội dung khác được ông Huỳnh Ngọc Ánh, Phó Chánh án Tòa án nhân dân TPHCM, cho rằng không phù hợp là quy định bị can không có người bào chữa thì phải được quyền đọc, ghi chép tài liệu liên quan việc buộc tội trong hồ sơ vụ án. “Nếu đưa bút, giấy cho can phạm, nếu xảy ra đánh nhau hoặc tự sát thì sao? Rồi cho họ phô tô, chụp ảnh hồ sơ tài liệu thì máy ảnh ở đâu ra để mà chụp”, ông Ánh nói.
Được áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt đối với tội tham nhũng
Theo ông Lê Hữu Thể, Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Dự thảo BLTTHS sửa đổi lần này đã đưa vào một quy định mới là cho phép áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt đối với các tội như xâm phạm an ninh quốc gia, các tội phạm về ma túy, tham nhũng, tội khủng bố, rửa tiền. Tuy nhiên, qua thảo luận, Nhóm nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp cho rằng, việc quy định thời điểm áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt ngay từ khi kiểm tra, xác minh tố giác, tin báo về tội phạm là chưa chặt chẽ. Cần cân nhắc để xác định thời điểm áp dụng hợp lý, tránh lạm dụng, áp dụng tràn lan như khi xác định được đối tượng nghi vấn hoặc kể từ khi khởi tố bị can. Nhóm nghiên cứu cũng đề nghị quy định rõ vào trong luật các biện pháp đặc biệt như bí mật nghe điện thoại, ghi âm, ghi hình, khám xét, bóc mở thư tín, bưu kiện, bưu phẩm, phong tỏa tài sản, nguồn tài chính…
