Trưởng thôn Thân Hữu Toàn, mở đầu câu chuyện buồn, người đầu tiên ở làng này chết do bị bệnh ung thư cách đây quãng 15 năm. Những năm sau đó, làng đều có 3-4 người chết do ung thư. Số người chết do ung thư ở Lâm Xuân hai năm nay tăng đột biến với 17 người, 2 trường hợp khác bệnh viện đã trả về. Người bị dính bệnh nằm trong độ tuổi 40-50, số ít khác 20-30 tuổi, như cháu N. tuổi chưa tới 20 mà mất bởi ung thư gan.
Những cái chết bất thường ám ảnh người làng Lâm Xuân đã nhiều năm nay. Người dân than thở, thủ phạm gây ra những cái chết đó chính là nguồn nước bị nhiễm phèn, nhiễm độc bom đạn trong chiến tranh sót lại đến ngày nay. Do đất cát pha, chỉ đào sâu xuống 1 đến 2 mét là ngập nước, nguồn nước từ những cái giếng đào dùng để ăn uống, sinh hoạt hàng chục năm qua của bà con là nguồn nước mặt.
Lâm Xuân là cái túi hứng bom đạn trong chiến tranh. Bom đạn rải thảm xuống đây phát nổ, nằm sâu cách mặt đất chỉ chừng 1-2 mét, nước giếng vốn được tập trung về từ những mạch nước đều bị nhiễm chất độc của bom đạn. Không ít trường hợp bom đạn nằm ngay cạnh giếng nước, còn nồng nặc mùi thuốc súng, thuốc bom. Giếng đào ở Lâm Xuân ở mức cơi cạn, thường bị ảnh hưởng bởi những hoạt động của sản xuất gây ra tình trạng bị nhiễm phèn nặng.
Người dân Lâm Xuân cho rằng thủ phạm gây ra bệnh tật hiểm nghèo cho họ chính là nguồn nước. “Do không có được nguồn nước nào khác hơn nên bà con đành chấp nhận sử dụng. Hai năm nay, tình trạng dân làng bị mắc các loại bệnh ung thư rồi chết tăng cao một cách đột biến, nhiều người dân đã viết đơn cầu cứu lên các cấp chính quyền. Mong muốn duy nhất của bà con là có được nguồn nước sạch từ hỗ trợ của Nhà nước và nhân dân cùng làm”, Trưởng thôn Toàn nói.
Mãi đến tháng 10/2015, khi tình trạng người dân Lâm Xuân chết vì ung thư đã ở mức báo động, chính quyền và ngành chức năng địa phương mới về tìm hiểu. Chủ tịch UBND xã Gio Mai, ông Hoàng Thanh Lương cho hay: “Trước đây, thôn Lâm Xuân đã được khảo sát, lập dự án xây dựng công trình nước sạch từ “Nguồn nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn” đầu tư. Do địa bàn thôn nằm biệt lập so với các thôn khác gây tốn kém về chi phí kéo đường ống nên kinh phí chương trình chỉ đủ cấp cho 2 thôn Mai Xá Chánh, Mai Xá Thị thôi”.
Cũng theo ông Toàn, kỳ thực Lâm Xuân chỉ cách Mai Xá Thị, Mai Xá Chánh đúng một cây số, cách thôn Nhỉ Hạ, xã Gio Thành chỉ một cây cầu bắc qua sông Cánh Hòm rộng chỉ vài chục mét, nơi mà bên kia gần 10 năm nay bà con đã được thụ hưởng nguồn nước sạch an toàn.
Gần chục năm nay người Lâm Xuân chỉ biết nhìn mấy thôn này dùng nước sạch mà phát thèm. Qua mấy chục năm uống nguồn nước nhiễm phèn, nhiễm độc của bom đạn chiến tranh hằng năm, dân Lâm Xuân mắc phải những căn bệnh hiểm nghèo, số người chết bất thường tăng cao.
Lâm Xuân hiện có 369 hộ dân với hơn 1.600 nhân khẩu. Nơi đây là cái nôi cách mạng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cứu nước. Sau ngày đất nước thống nhất, người dân Lâm Xuân cùng nhau tái thiết quê hương từ nơi bom cày đạn xới. Song do xuất phát điểm quá thấp, điều kiện thổ nhưỡng không thuận nên hiện giờ người dân nơi đây không chỉ gặp khó khăn về nguồn nước sạch mà cái nghèo vẫn dai dẳng bám đeo.
