Trên đây là quan điểm của nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế - giảng viên trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam.
Cầu Long Biên, khu phố Pháp, khu phố cổ và Hoàng thành Thăng Long được coi là 4 điểm nhấn trong cấu trúc đô thị Hà Nội. Cũng bởi sự hiện diện của 4 khu công trình, kiến trúc ấy mà Hà Nội cũng được coi là một đô thị di sản độc nhất vô nhị ở Châu Á. Tuy nhiên, khi nỗ lực gìn giữ, bảo tồn phố cổ, Hoàng thành Thăng Long hay bảo vệ cảnh quan khu phố Tây ở Hà Nội đang ngổn ngang trăm mối thì giờ đây, chúng ta lại đang đối diện thêm một nguy cơ nữa là cầu Long Biên bị đe dọa phá bỏ.
Không phải ngẫu nhiên mà nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế - giảng viên trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam đã chọn bức ảnh chụp tấm biển tên cầu Long Biên ghi năm xây dựng 1899 - 1902 để mở đầu cho công trình nghiên cứu về nghệ thuật sắt uốn trong trang trí kiến trúc khu phố cổ và phố Tây ở Hà Nội. Theo anh, tấm biển này minh chứng thời điểm lịch sử khi cầu Long Biên là công trình mang tầm quốc tế vào đầu thế kỉ 20.
 |
Cầu Long Biên gắn liền với cuộc sống mưu sinh của hàng vạn người dân (Ảnh: Hoài Linh)
Tại Việt Nam, trong lịch sử phát triển trang trí kiến trúc bằng sắt thì cầu Long Biên là công trình khởi đầu bởi chỉ 2 năm sau khi dựng tháp Eiffel tại Pháp, cầu Long Biên tại Việt Nam được khởi công. Về mặt công nghệ, giá trị biểu tượng của cầu Long Biên với Hà Nội không kém gì hình ảnh tháp Eiffel với Paris.
Vẻ đẹp của kĩ nghệ sắt thép đã lôi cuốn người Việt. Từ những nhân công xây dựng cầu Long Biên, bàn tay và sự vận dụng khéo léo của người Việt đã tiếp tục góp phần viết nên những công trình kiến trúc có sử dụng trang trí hoa văn và công nghệ sắt mà cầu Long Biên được ví như “khúc nhạc khởi đầu hoàn mỹ nhất”.
Nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế cho biết: "Với nguồn phôi thép phong phú mà người Pháp mang đến Đông Dương thì nó tạo ra cảnh quan rất rõ nét trong bề mặt kiến trúc Hà Nội từ hàng rào, cửa sổ, cửa đi, ô gió… đã được thay đổi. Hiện nay có thể chứng minh chắc chắn rằng, không có cửa sắt nào ở Hà Nội hay các công trình Pháp thuộc sớm hơn năm 1902 - mốc khánh thành cầu Long Biên. Và cơ bản nó phát triển mạnh sau năm 1902 mà thôi".
Cầu Long Biên đã trở thành cầu dân dụng của khu dân cư trung tâm Hoàn Kiếm - Gia Lâm. Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, giờ đây cây cầu đã mang một ý nghĩa mới - ý nghĩa biểu tượng. Cùng với cầu Tứ Liên và cầu Chương Dương, nó đã tạo cảnh quan đô thị có sông chảy qua giữa thành phố, đồng thời là vị trí quan trọng từ phía Bắc vào Hà Nội, nối tiếp với khu phố cổ, khu phố Pháp cũ và thành cổ.
Từ vị trí đắc địa bắc ngang dòng sông Cái, cây cầu đã góp phần tạo nên cảnh quan một quần thể đô thị di sản có các đặc trưng riêng biệt, cần được coi như khu vực bảo tồn quý giá của Hà Nội.
Nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế tiếp tục: "Nếu nhìn Hà Nội như một bản nhạc thì cầu Long Biên chính là dòng nhạc đầu tiên và lan tỏa ra cho các khu khác. Nếu như chúng ta thay đổi diện mạo của nó theo kịch bản của các nhà giao thông thì bất luận như thế nào đều tạo ra sự đứt gãy về thẩm mỹ cảnh quan Hà Nội. Chúng ta đã mất quá nhiều rồi, một Hà Nội mang dáng dấp hào hoa, lịch lãm, lãng mạn và sang trọng. Vậy câu chuyện của chúng ta hiện nay là giữ cầu Long Biên, giữ Hà Nội theo phương diện giá trị văn hóa".
Câu chuyện liên quan đến các phương án di dời cầu Long Biên trong những ngày gần đây khiến cho chúng ta nghĩ đến hiện trạng khu phố cổ, khu phố Pháp ở Hà Nội. Sự gia tăng của mật độ dân số cũng như các công trình xây dựng đã tác động mạnh mẽ đến kiến trúc, cảnh quan của khu vực này.
Nhiều ban công ở những ngôi nhà cổ bị bịt lại, trở thành phòng vệ sinh hay hàng trăm dự án được cấp phép xây dựng xen lẫn trong khu phố Pháp cho thấy công năng thực dụng đã lấn át những giá trị văn hóa đang cần được bảo tồn. Việc cơi nới ban công, xây chồng tầng trong khu phố cổ cũng giống như phương án “nâng cấp”, di dời cầu Long Biên để tăng mức độ trọng tải của nó cũng là câu chuyện muôn thuở khi người ta chỉ nhìn thấy cái lợi trước mắt mà quên đi giá trị lâu dài.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Thục - Viện trưởng Viện nghiên cứu định cư (Liên hiệp các Hội Khoa học Kĩ thuật Việt Nam) đưa ra thêm những minh chứng: "Ví dụ phố Hàng Gai, họ nói rằng bên dãy lẻ không thuộc phố cổ nên cho xây lên đến hàng chục tầng. Bên này thì bảo thuộc khu phố cổ, lại không được xây nhiều tầng. Một con phố Hàng Gai đã bị xé đôi ra.
Khu phố Pháp thì chúng ta đã cấp 115 giấy phép mà khi đi dọc phố Phan Bội Châu, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo sẽ thấy. Những lô ngày xưa thấp và rỗng lòng, còn bây giờ khởi công xây dựng những tổ hợp khủng khiếp. Thậm chí có những nơi cấp giấy phép hơn 20 tầng. Và những lô đất đó đã làm biến dạng toàn bộ khu phố Pháp. Tôi nghĩ biệt thự Pháp nay chỉ còn được khoảng 10% thôi".
Dẫu biết rằng, mục đích xây dựng cầu Long Biên đầu thế kỉ 20 nhằm phục vụ cho việc khai thác thuộc địa của Pháp tại Việt Nam nhưng đã bao giờ chúng ta tự hỏi: Vì sao những kiến trúc sư người Pháp lại tạo nên cho Việt Nam, cho Hà Nội nói riêng một cây cầu thành công về mặt công nghệ và thẩm mỹ như vậy? Về phương diện nào đó, chúng ta cần suy nghĩ và học tập cách ứng xử đầy nhân văn ấy trong cách quản lý và bảo tồn di sản hiện nay.
Theo Phương Thúy
