Tiềm ẩn thất thoát, lãng phí tiền công đức

Người dân ghi phiếu ủng hộ tiền công đức tại Đền Trần (Nam Định). Ảnh: Q.N

Tổng thu tiền công đức hơn 4.100 tỷ đồng

Theo tìm hiểu của phóng viên Tiền Phong, các địa phương trên cả nước đã gửi báo cáo thu chi tiền công đức năm 2023 về Bộ Tài chính để tổng hợp, báo cáo Chính phủ. Tổng số tiền công đức được báo cáo về Bộ Tài chính khoảng 4.100 tỷ đồng.

Cả nước có hơn 31.000 di tích lịch sử - văn hoá báo cáo thu chi tiền công đức. Trong đó, có 7 di tích có tiền thu công đức trên 25 tỷ đồng, 28 di tích thu trên 10 tỷ đồng, 63 di tích thu trên 5 tỷ đồng. Các di tích lịch sử - văn hóa thu tiền công đức nhiều nhất gồm: miếu Bà Chúa Xứ ở Châu Đốc, An Giang 220 tỷ đồng; đền Bảo Hà (Lào Cai) 71 tỷ đồng…

Hà Nội dẫn đầu cả nước với số thu tiền công đức hơn 670 tỷ đồng. Xếp sau đó, cả nước có 7 tỉnh, thành phố thu trên 200 tỷ đồng tiền công đức, gồm: Hải Dương, An Giang, Bắc Ninh, Hưng Yên, Nam Định, Quảng Ninh. Có 9 địa phương có số thu tiền công đức từ 100-200 tỷ đồng.

Là một trong những huyện có số tiền công đức lớn nhất cả nước, huyện Bảo Yên (Lào Cai) cho biết, hằng ngày, ban quản lý cử nhân viên thu gom tiền lẻ, tiền giọt dầu tại cung ban thờ đưa vào hòm công đức. Lắp hệ thống camera giám sát tại kho, phòng kiểm đếm và các cung ban trong đền, bàn ghi công đức để quản lý nguồn thu. Ban quản lý di tích bố trí nhân viên bảo vệ trực 24/24 giờ để đảm bảo công tác an ninh, trông coi tài sản tại di tích, thu tiền giọt dầu.

Các di tích trên cả nước cũng chi hơn 3.610 tỷ đồng. Trong đó, khoản chi lớn nhất cho tu bổ, tôn tạo di tích chiếm 46%. Các khoản chi quản lý, tổ chức lễ hội, xây dựng công trình phụ trợ di tích dao động 12-19% tổng nguồn thu.

Đại diện Bộ Tài chính cho biết, lần báo cáo này chỉ tổng hợp số liệu, đưa ra bức tranh chi tiết, không đánh giá việc thu chi đúng sai của các đơn vị. Các đơn vị chưa thống kê thu chi tiền công đức, cơ quan chức năng sẽ hướng dẫn lập sổ sách ghi chép, mở tài khoản nhận công đức, hướng tới minh bạch tiền công đức.

Hơn 30% di tích chưa báo cáo

Đại diện Vụ Hành chính sự nghiệp (Bộ Tài chính) cho biết, đa số địa phương phản ánh, số liệu báo cáo thu, chi tiền công đức của di tích trên địa bàn chưa đầy đủ, mới phản ánh một phần thu chi tiền công đức. Theo đó, khoảng 1.770 di tích lịch sử - tôn giáo có thu chi tiền công đức, tài trợ (tương đương 31% tổng số di tích) chưa báo cáo. Trong đó, nhiều chùa thuộc sở hữu chung của cộng đồng đã được UBND cấp tỉnh đưa vào danh mục kiểm kê, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích không báo cáo.

“Việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại nhiều di tích chưa chặt chẽ, tiềm ẩn rủi ro, để thất thoát, trộm cắp. Có di tích giao tiền cho cá nhân giữ, đứng tên gửi tiết kiệm. Một số di tích có thói quen giữ tiền mặt mà không gửi vào tài khoản bị kẻ gian lấy trộm, kẻ gian cạy phá hòm lấy tiền”, đại diện Vụ Hành chính sự nghiệp cho biết.

Đặc biệt, xảy ra “va chạm” trong việc tiếp nhận tiền công đức, tài trợ tại một số cụm di tích gồm đình, đền, miếu, chùa và cụm di tích giao khoán hộ gia đình quản lý.

Theo tìm hiểu PV Tiền Phong, nhiều di tích quốc gia đặc biệt đón cả triệu lượt khách ở các địa phương trong năm 2023 nhưng báo cáo về tiền công đức thấp bất thường. Tiêu biểu như số thu tiền công đức khu di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử (Quảng Ninh) đạt 7,7 tỷ đồng; khu di tích Đền Hùng (Phú Thọ) đạt 26,3 tỷ đồng; khu di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc (Hải Dương) 17,8 tỷ đồng; đền Bà Chúa Kho (Bắc Ninh) 21,3 tỷ đồng.

Từ thực tế trên, Bộ Tài chính đề xuất địa phương, đơn vị tiết kiệm, chống lãng phí trong việc sử dụng tiền công đức, tài trợ. Đồng thời đưa việc tiết kiệm thành văn hóa của người đại diện ban quản lý di tích. Từ đó góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực xã hội cho phát triển văn hóa của đất nước.

Đánh giá về số liệu báo cáo tiền công đức năm 2023 của cả nước, TS Phan Phương Nam (Đại học Luật TPHCM) cho rằng, đây là báo cáo chưa có tiền lệ. Lần đầu tiên, tiền công đức - vốn được coi nhạy cảm liên quan tâm linh được công khai, minh bạch. Nhà hảo tâm biết rõ và yên tâm về số tiền công đức sử dụng đúng mục đích. “Sau báo cáo tổng hợp từ địa phương, Bộ Tài chính nên nêu rõ những di tích, địa phương làm tốt việc quản lý, thu chi tiền công đức. Từ đó, rút kinh nghiệm đơn vị làm tốt để hỗ trợ di tích, địa phương chưa tập hợp số liệu, còn vướng mắc, bất cập trong quản lý thu chi tiền công đức”, ông Nam đề xuất.

Theo ông Nam, di tích đã thành lập ban quản lý, với các đình, chùa nên làm tốt mô hình ban quản lý để hoạt động hiệu quả. Với khu di tích tâm linh tín ngưỡng nếu thuộc sở hữu của tư nhân vừa được xây dựng, cơ quan chức năng nghiên cứu giải pháp để quản lý phù hợp. Với di tích tôn giáo, tín ngưỡng thuộc sở hữu tâm linh, cơ quan chức năng nghiên cứu quản lý theo mô hình như doanh nghiệp.