Tôi không có tham vọng phác họa nên bức tranh tổng thể về hiện trạng của người Việt ở Nga, bởi đây là một việc làm tốn nhiều thời gian và có phần quá sức. Thực tế các thống kê chính thức về số lượng người Việt Nam ở Nga cũng có thể khác xa thực tế. Bài viết vì vậy chỉ là các câu chuyên xoay quanh những con người cụ thể, và tôi chọn ở Moscow, nơi được cho đang tập trung đông người Việt Nam nhất.
Rau củ quả, gì cũng có
Tại thủ đô Moscow của Nga, Liu và Chim là 2 khu chợ tập trung đông người Việt Nam sinh sống, làm ăn nhất. “Liu” là cách gọi ngắn Liubliuno, còn “Chim” theo một người làm ăn ở đây giải thích, chợ nằm trong khu trung tâm thương mại Sadovo, trước đây vốn bán nhiều chim, thú và hiện giờ vẫn còn một khu nhỏ. Thực ra còn một khu chợ khác tập trung khá đông người Việt Nam làm ăn, buôn bán là khu chợ 19, nhưng ít được biết tới hơn. Tôi bỏ qua Incentra, tổ hợp Hà Nội-Moscow được xây sau khi chợ Vòm bị cháy, vốn trong tình trạng ế ẩm dù chính thức.
Một người bạn đã sống tại Moscow hơn 30 năm nói với tôi, từ khi chợ Vòm bị cháy, rồi tiếp đó là việc Nga bị Mỹ cùng phương Tây cấm vận vì vụ sáp nhập bán đảo Crimea từ Ukraine, tình hình kinh doanh của người Việt Nam ở Nga trở nên khó khăn hơn. Chính xác thì phải nói là lao đao, đi xuống. Khu chợ Liu tập trung nhiều những người làm ăn lớn, buôn “sỉ”, nhưng khả năng bị “vỡ” cũng khá cao. Chợ Chim trong khi đó chủ yếu là dân kinh doanh nhỏ, lẻ.
Hai ngày sau khi tới Moscow, tôi được một người quen dẫn tới chợ Chim, nằm ở ngoại ô cách khu trung tâm độ gần 30km. Nơi đây được chia làm nhiều khu vực khác nhau, tuỳ vị trí đẹp hoặc xấu sẽ có các mức giá cho thuê rất chênh lệch, từ vài trăm đến 10.000 USD với nơi tốt nhất. Các mặt hàng cũng đủ loại, từ quần áo, giày dép, đồ gia dụng, thức ăn… với đủ giá cả khác nhau. Vài chục hoặc vài trăm rúp cũng có mà lên tới hàng triệu cũng có. Dân buôn bán cũng đủ người tứ xứ: Trung Quốc, Ấn Độ, Uzbekistan, Việt Nam…Ở đây có riêng một khu buôn bán chó, mèo, chim chóc, giải thích cho cái tên chợ “Chim”.
Khu buôn bán của người Việt Nam nằm sâu nhất ở phía trong, được ngăn cách với bên ngoài bởi một cánh cổng, có gác chắn và nhân viên bảo vệ đứng canh cửa. Đây có lẽ là khu rẻ nhất ở chợ Chim.
Tôi đảo qua một vòng khu vực này. Hàng hoá chủ yếu là rau, củ, quả, nội tạng bò, lợn cũng có (người Nga không dùng món này). Người Việt trong chợ chào hỏi nhau rất niềm nở, hỏi han tình hình kinh doanh và trao đổi mọi chuyện làm ăn. Ở đây các mặt hàng đều khá rẻ.
Về thì làm gì để kiếm sống?
Tôi chuyển sang một câu chuyện khác. Chị Phương mới khoảng 50 thì đã hơn 30 năm làm ăn ở Moscow. Chị nói đã vài lần về Việt Nam, nhưng rồi sau đấy lại phải “đảo” qua Nga. “Cũng có lúc muốn về nhà, không muốn bươn bả bên này nữa nhưng về thì không biết làm gì cho ra tiền. Mà giờ cái gì cũng cần tiền”.
Làm ăn vài chục năm trời cũng dành dụm được một khoản, chị Phương vừa mua một căn nhà ở ngoại ô Moscow, cách không xa chợ Chim. Cả nhà và đất hơn 1.200m2, riêng nhà 300m2, với giá rẻ “giật mình” so với mức giá tại Hà Nội. Theo chị, thủ tục mua nhà đất ở Nga khá đơn giản, chỉ cần hộ chiếu. Giao dịch giữa người bán và người mua được thực hiện qua ngân hàng. Khách mua đặt tiền tại ngân hàng và chỉ sau khi giấy tờ nhà đất xong xuôi, ngân hàng mới chuyển tiền cho người bán. Quy định này đảm bảo an toàn cho khách khi mua bán. Cũng đừng mong có thể ghi giá khống để né thuế. Có hẳn một ban thẩm định giá để đánh giá căn nhà trong giao dịch, và người mua cũng cần ghi giá đúng để sau này còn bán lại.
Chính quyền Nga quy định công dân Nga chỉ được bán lại nhà sau 3 năm từ khi mua, còn với người nước ngoài là 5 năm. Quy định này nhằm hạn chế đầu cơ bất động sản, mua đi bán lại để kiếm lời. Dù được hẹn 2 tuần sẽ xong thủ tục, nhưng mới sau…5 ngày, ngân hàng đã báo chị tới nhận giấy tờ.
Vườn rộng, gia chủ trồng thêm 2 cây táo, hôm tôi đến quả xanh đã bắt đầu chĩu chịt. Hai bên lối vào được trang trí bằng một dãy hoa hồng, nụ hoa to như chiếc bát con. Rau xanh dăm luống cuối vườn. Nhà có 1 xe hơi và 2 xe tải phục vụ hoạt động kinh doanh. Chị Phương cho biết đang tiến hành thủ tục để có thể định cư lâu dài ở Nga.
Chị Phương là trường hợp vào diện có đời sống tạm ổn ở Moscow, do may mắn và cả nỗ lực. Nhiều người Việt tại Nga, nhờ quá trình làm ăn đã giàu lên nhanh chóng. Nhưng số đông khác công cuộc mưu sinh vẫn bấp bênh.
(Còn nữa)
* Tên nhân vật trong bài đã thay đổi
