 |
Bác sĩ thăm khám cho trẻ bị trầm cảm |
Qua khai thác bệnh sử, phần lớn các em học sinh bị stress mạn tính, quá trình stress đã âm thầm diễn biến từ khoảng 3 - 5 năm trước và áp lực thi cử chỉ là “giọt nước tràn li”. Diễn biến tâm lí, sự thay đổi tính cách của học sinh trùng với lứa tuổi dậy thì nên nhiều bậc cha mẹ mặc nhiên chấp nhận sự thay đổi đó. Chỉ đến khi trẻ có những hành vi làm tổn thương bản thân hoặc quá bất thường, bố mẹ mới nhận diện và đưa trẻ đến viện thì thường trẻ đã ở giai đoạn trầm cảm, stress nặng.
Một nghiên cứu năm 2019 -2020 tại Bệnh viện Nhi Trung ương với đối tượng là học sinh từ 10-19 tuổi cho thấy 55,6% số trẻ có sang chấn tâm lí (áp lực học tập 20%, áp lực gia đình 20,5%, quan hệ bạn trong trường 8,9%). Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra stress và trầm cảm gặp nhiều nhất ở lứa tuổi 14 và 17, là thời điểm học sinh thi chuyển cấp lên trung học phổ thông và đại học.
TS Dương Minh Tâm, Trưởng phòng Rối loạn stress - Viện Sức khỏe Tâm thần, nói: “Điều đáng chú ý là stress gặp nhiều hơn ở trẻ ngoan và học khá. Trong thực tế điều trị của mình, tôi nhận thấy phần lớn các trẻ đến khám và điều trị trầm cảm, stress là đến từ các trường chuyên, lớp chọn. Những trẻ ngoan, có thành tích cao trong học tập thường có những áp lực tự thân hơn là những trẻ mải chơi, áp lực vị trí trong trường lớp, hình ảnh bản thân trong mắt gia đình, thầy cô và thường sống, suy nghĩ có trách nhiệm hơn khiến trẻ phải nỗ lực không ngừng”. Ông nhấn mạnh, những trẻ này thường căng thẳng, bị stress, nhất là khi không đạt được kì vọng sẽ bị nặng hơn trẻ khác. “Điều này cho thấy các áp lực từ việc học tập, áp lực từ gia đình, áp lực thành tích là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng stress ở lứa tuổi học đường”, bác sĩ Tâm nói.
“Tăng cường sự gắn kết gia đình thông qua những buổi tâm sự. Trò chuyện về những tình huống căng thẳng với một người lớn đáng tin cậy có thể giúp trẻ em và thanh thiếu niên nhìn nhận mọi thứ và tìm ra giải pháp. Ðây là một trong những phương thức tốt nhất giúp trẻ nhận thức ra vấn đề của mình”.
TS Dương Minh Tâm - Viện Sức khỏe Tâm thần
Dấu hiệu nhận biết trẻ căng thẳng, trầm cảm
Theo các bác sĩ tâm lí, stress thường diễn biến rất âm thầm; khi trẻ có những hành vi tự hủy hoại bản thân (các vết cứa ở cẳng tay hoặc đùi, cắn móng tay, bấm vào đầu ngón tay..), cha mẹ nên quan tâm hơn. Việc tự làm đau bản thân là cách để giải tỏa sự bấn loạn trong cảm xúc bản thân của trẻ. Ngoài ra, trẻ có những hành vi bất thường, trái ngược với tính cách trước kia như trở nên hung hăng, chống đối hoặc tuân thủ quá mức, có sự rối loạn trong hành vi ăn uống như ăn quá ít hoặc quá nhiều, bị rối loạn giấc ngủ như ngủ quá nhiều hoặc quá ít, buồn chán, giảm kết nối với xã hội... Hoặc có dạng stress cơ năng như trẻ bị đau bụng, đau đầu, đau dạ dày, xuất huyết tiêu hóa... Những cơn đau này thường xuất hiện khi trẻ chuẩn bị bước vào kì thi hoặc trước sự kiện quan trọng. Khi sự kiện qua đi, các cơn đau này giảm triệu chứng.
TS Ngô Anh Vinh, Phó khoa Sức khoẻ Vị thành niên (Bệnh viện Nhi Trung ương) cho hay: “Ở độ tuổi vị thành niên, những thay đổi về nhận thức, thể chất, tâm lí và cảm xúc thường làm cho trẻ nhạy cảm hơn với mọi thứ xung quanh. Trẻ gặp khó khăn trong việc tự điều chỉnh để thích nghi trong mối quan hệ với mọi người và những vấn đề khác trong cuộc sống. Những áp lực vô hình trong cuộc sống hằng ngày của trẻ, nếu không được chia sẻ, hỗ trợ kịp thời và đúng cách sẽ dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực trong trẻ ngày càng nhiều thêm. Đây là yếu tố có thể dẫn đến những rối loạn tâm lí và làm tăng nguy cơ tự tử ở trẻ vị thành niên”.
Các bác sĩ tâm lí nói rằng, tư duy muốn con phải nghe lời tuyệt đối của nhiều cha mẹ ở Việt Nam dễ gặp phải sự chống đối ở trẻ. Với những trẻ không chống đối, sự dồn nén tâm lí lâu ngày có thể đưa đến những hành vi phản ứng không ngờ. Một số trẻ tự tử vì không giải tỏa được cảm xúc, cảm giác lạc lõng trong cuộc sống, một số khác tự tử vì “giận cha mẹ”, uất ức, tủi thân, một số vì lo lắng không đáp ứng được kì vọng của người khác, thậm chí một số trẻ tự tử chỉ vì muốn gây sự chú ý của người khác, để mọi người mãi nhớ đến mình.
 |
| Trẻ tự làm tổn thương bản thân vì stress |
Nguyên tắc giúp giảm stress
Stress mạn tính có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nếu không được xử lí thích hợp. Stress mạn tính làm suy yếu hệ thống miễn dịch của cơ thể, dẫn đến một số bệnh về tinh thần và thể chất như trầm cảm, bệnh tim mạch. Để ứng phó tình trạng này, các gia đình cần xác định nguyên nhân, nguồn gốc của stress, giáo dục và nâng cao nhận thức để trẻ vượt qua, thích ứng với stress; loại bỏ các yếu tố gây stress và các yếu tố kích thích; thư giãn thông qua các kĩ thuật như thiền, xoa bóp, tập thở… Ngoài ra, một yếu tố đơn giản, dễ để thực thi là hỗ trợ kiểm soát giấc ngủ cho trẻ. TS Tâm nhấn mạnh: “Giấc ngủ là điều cần thiết cho sức khỏe thể chất và tinh thần. Trẻ từ 6 đến 12 tuổi nên ngủ từ 9 đến 12 tiếng mỗi đêm. Thanh thiếu niên cần 8 đến 10 giờ mỗi đêm. Giấc ngủ là yếu tố cần được ưu tiên để kiểm soát căng thẳng”.
Các bậc cha mẹ cần lưu ý stress gây bệnh và thể bệnh phụ thuộc chủ yếu vào nhân cách. Với những trẻ có nhân cách yếu, lãng mạn, khép kín hoặc thiếu ý chí, nhút nhát, tự ti, mặc cảm, thiếu kìm chế, xung đột thường dễ bị stress hơn trẻ có nhân cách mạnh. Vì vậy, gia đình nên xây dựng cho trẻ một môi trường thi đua, phấn đấu, tương trợ và cùng tiến. Điều này giúp trẻ chống đỡ với stress tốt hơn. Bên cạnh đó, các hoạt động ngoài trời là một cách hiệu quả để giảm căng thẳng và cải thiện sức khỏe tổng thể.
