Nhưng vẫn thật bần thần, và khá ngơ ngác, có lẽ với nhiều người khi nhìn lại 365 ngày qua còn quá nhiều điều vẫn chưa thể lường trước, chưa thể nhận diện, gọi tên.
Nếu được chọn một từ tiêu biểu nhất cho năm 2024, tôi sẽ chọn hai chữ “phân cực”. Phân cực vốn là một hiện tượng vật lý về chuyển động sóng ánh sáng, nhưng giờ đây khái niệm này đã phủ sóng sang mọi lĩnh vực của từng quốc gia cũng như thế giới. Từ địa chính trị, các nhóm/khối quốc gia đối trọng, các nền kinh tế, các nhóm lợi ích, về cơn lốc công nghệ đang bùng nổ chưa có điểm dừng cho đến việc thẩm nhận mọi giá trị văn hóa nghệ thuật, tinh thần.
Bỏ hơn 6,2 triệu đô la để mua một quả chuối chín dán băng keo trên tường, là giá trị của nghệ thuật hay giá trị của một thái độ trước thời đại? Nhiều người ở thế hệ U60 như tôi, thậm chí ít tuổi hơn, vẫn ngơ ngác trước làn sóng khủng khiếp của những Anh trai vượt chông gai/Say hi, Chị đẹp đạp gió... Có khi nào chúng ta nhầm công nghiệp giải trí sang văn hóa không? Có lẽ sự phân cực về nhận thức và cảm xúc giữa các thế hệ đã đến điểm ngưỡng cuối cùng trước khi chuyển sang một trạng thái hoàn toàn mới, trạng thái mà loài người chưa thể hình dung nổi?
Trạng thái ngơ ngác của con người trước sự biến chuyển với tốc độ ánh sáng của thời đại lẫn lộn giữa người và người máy này vẫn nguyên còn đó. Từ khóa được tìm kiếm nhiều nhất năm 2023 là “xác thực” (authentic), giờ đây càng trở nên cần thiết hơn khi mọi biên độ của sự phân cực ngày càng lớn. Khi phân cực giữa thật và ảo, thật và giả, đúng và sai trên môi trường số lan ra đời thực, khiến biên độ của niềm tin, lòng tin con người bị doãng ra, dạt sang những thái cực khác nhau. Con người đang mất nhiều thời gian để nghi ngờ, tranh cãi và xác thực, thay vì bắt tay vào hành động.
Để thấy trong chính mỗi con người chúng ta cũng luôn tồn tại sự phân cực.
Từ khóa của năm 2024 được Từ điển Oxford bình chọn là “thối não” (brain rot). Thuật ngữ mới của thời đại kỹ thuật số, để chỉ dấu hiệu của sự quá ngưỡng trong việc tiêu thụ quá nhiều nội dung chất lượng thấp, giá trị thấp trên môi trường số. Không chỉ với lứa tuổi Gen Z, Gen Alpha, cũng không chỉ trên những nền tảng như TikTok, mà đã lan sang nhiều lứa tuổi, cũng như với cả báo chí chính thống.
Khép lại năm 2024, đọng lại trong tôi là bước chân an lạc của hành giả Minh Tuệ trên thăm thẳm những cung đường xa. Tất nhiên đó là một hiện tượng đặc biệt, hoàn toàn có thể được soi xét, chiêm nghiệm từ nhiều góc độ khác nhau. Nhưng con người chúng ta có thể chậm lại như thế không, kiên định và nhất quán tự tại được phần nào như những bước chân trần vô ngại ấy không?
