Đủ kiểu “lách” luật
Những năm qua, lực lượng thanh tra chuyên ngành đóng của BHXH các địa phương phát hiện nhiều trường hợp người lao động được doanh nghiệp (DN) ký hợp đồng mùa vụ 25 ngày nhiều lần liên tục trong 2 năm. Sau khi hết hạn hợp đồng 2 - 5 ngày, họ lại được ký tiếp hợp đồng mùa vụ.
Khi thanh tra tại một DN khác, đoàn thanh tra phát hiện nhiều người lao động được ký hợp đồng một năm (từ 6/2017) nhưng chưa tham gia BHXH. Theo hồ sơ DN cung cấp, đến tháng 12/2017, người lao động xin thôi việc, nhưng đến tháng 4/2018 (3 tháng sau) lại được tiếp nhận vào làm việc với hợp đồng mới và tham gia BHXH từ tháng 4/2018... Đây là những tình huống khá phổ biến mà nhiều đoàn thanh tra gặp phải. Tuy nhiên, cách ứng xử, giải thích của các chủ DN lại rất khác nhau nên các đoàn thanh tra cũng có những xử lý khác nhau.
Ông Dương Quang Hớn, Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm tra (BHXH Long An) cho biết, quá trình thanh tra, các đoàn còn phát hiện nhiều DN thỏa thuận với người lao động trong hợp đồng (ngoài lương) là khoản trợ cấp sáng kiến; thưởng hoàn thành nhiệm vụ với mức tiền cố định hàng tháng theo từng chức danh công việc. Từ đó, các DN không đưa các khoản này làm căn cứ để tính đóng BHXH, BHYT…
Tại nhiều DN, khi thanh tra mới phát hiện hàng chục lao động chưa được tham gia BHXH; hàng ngàn người bị đóng thiếu thời gian, đóng thiếu mức tiền so với thực tế. Do đó, trách nhiệm của đoàn thanh tra là phải thu thập bằng chứng, tài liệu, đối chiếu quy định pháp luật mới có thể buộc DN thực hiện đúng. Đơn cử như thời gian qua BHXH tỉnh Long An đã phát hiện 2.737 người lao động bị DN đóng thiếu so với quy định, trên 500 trường hợp không tham gia…
Còn ông Nguyễn Trọng Nam, Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm tra (BHXH TPHCM) chia sẻ, trước đây, “chiêu” các DN thường áp dụng là ký hợp đồng lao động thời hạn dưới 3 tháng. Họ ký tối đa 2 hợp đồng rồi sau đó giấu đi, chỉ khi bất đắc dĩ mới cung cấp. Theo ông Nam, các DN thường có 3 loại hồ sơ lao động, trong đó một bộ để lưu hành nội bộ, giữa các cổ đông; một bộ để báo cáo cơ quan chức năng, ngân hàng và một bộ để dùng cho chính người lao động. Tuy nhiên, từ 1/1/2018, “chiêu” ký 2 hợp đồng dưới 3 tháng sẽ không thể áp dụng, vì Luật BHXH quy định hợp đồng từ 1 tháng trở lên phải đóng BHXH, nên khả năng phát hiện DN gian lận sẽ cao hơn.
Thời gian gần đây, việc liên thông dữ liệu thuế hỗ trợ rất lớn cho cơ quan BHXH trong việc đối chiếu, kiểm tra các hành vi gian lận. Trước đây, DN có thể báo cáo thuế thu nhập DN một đằng và đóng BHXH một nẻo. Nhiều DN khai báo thuế trả tiền lương, tiền công cho lao động với số tiền lên tới hàng tỷ đồng, để làm chi phí khấu trừ thuế thu nhập DN nhưng không đóng BHXH cho ai. Nay, cơ quan BHXH đã có dữ liệu của ngành Thuế để đối chiếu nên DN khó “lách” được, thậm chí bị xử lý vi phạm rất nặng. Theo đại diện BHXH một số tỉnh phía Nam, khi bị thanh tra, nhiều DN còn cố tình cung cấp hồ sơ không đúng thực tế (bảng lương, hợp đồng, quy chế trả lương…) gây khó cho công tác thanh tra.
Mạnh tay xử lý vì quyền lợi người lao động
Ông Trần Đức Long, Vụ trưởng Vụ Thanh tra - Kiểm tra (BHXH Việt Nam) cho biết, công tác thanh tra của Ngành gặp rất nhiều tình huống khác nhau. Do đó, ngoài nắm vững nghiệp vụ, cán bộ thanh tra phải lưu ý tiên liệu trước các tình huống để ứng xử phù hợp. Đơn cử: Sau khi kết thúc thanh tra, phía đơn vị sử dụng lao động không ký vào biên bản làm việc thì cần phải làm gì tiếp theo? Hay khi làm việc, phó giám đốc công ty không ký biên bản làm việc và biên bản xử phạt với lý do không được giám đốc ủy quyền phải xử lý thế nào cho hợp lý?…
Ông Long cũng cho rằng, ngoài nắm vững kiến thức pháp luật, các đoàn thanh tra cũng cần linh hoạt xử lý, tránh máy móc. Chẳng hạn, một đợt thanh tra 10 DN, nếu phát hiện 1-2 DN vi phạm phải lập biên bản xử phạt ngay, chứ không phải “máy móc” đợi khi thanh tra đủ cả 10 DN mới xử lý. “Sau khi thanh tra xong, phải kiên quyết yêu cầu người đại diện pháp luật hoặc người được ủy quyền của DN ký biên bản làm việc, chứ không thể có chuyện bà kế toán, ông trưởng phòng nhân sự… đứng ra ký biên bản trong khi không có ủy quyền đúng pháp luật”, ông Long nói.
Theo BHXH Việt Nam, tính tới ngày 15/9/2019, toàn ngành BHXH đã thực hiện thanh kiểm tra và thanh tra liên ngành tại 18.078 đơn vị. Qua thanh kiểm tra đã phát hiện 23.285 lao động chưa đóng, đóng thiếu thời gian, số tiền phải truy thu hơn 91 tỷ đồng; phát hiện 2.045 lao động đóng không đúng đối tượng, đóng thừa thời gian, với số tiền hoàn trả hơn 3,3 tỷ đồng; phát hiện 25.990 lao động đóng không đúng mức quy định, với số tiền phải truy đóng bổ sung hơn 45 tỷ đồng. Đồng thời số tiền phát hiện phải thu hồi về quỹ BHXH, BHTN, BHYT hơn 66 tỷ đồng. Đặc biệt, trước khi thanh kiểm tra, các đơn vị nợ BHXH hơn 2.171 tỷ đồng, sau khi thanh kiểm tra đã trả nợ số tiền hơn 1.461 tỷ đồng. Qua thanh kiểm tra đã ban hành 609 quyết định xử phạt hành chính số tiền hơn 27 tỷ đồng.
