Thức dậy từ sớm, lo cơm nước và việc nhà cho chồng con xong, chị Nguyễn Thị Hoài ở xã Quảng Lưu chạy vội qua nhà hàng xóm để cùng đi vào rừng dẻ. Nhà cách rừng chưa đến 15 phút đi xe máy, hành trang mang theo của chị là chiếc bao tải gai và ít cơm dằn bụng vào buổi trưa.
Vào đến cửa rừng, chị Hoài đã thấy bãi xe chật cứng, bên trong í ới tiếng người gọi nhau. Đầu mùa, bà con đi nhặt dẻ đông vui như hội. Rừng dẻ um tùm, cây cao khoảng 4 m, mọc san sát nhau, lá ken dày chỉ để lọt từng sợi ánh nắng chiếu xuống mặt đất. Điều đặc biệt là rừng này chỉ có cây dẻ. Cứ sau mỗi mùa dẻ là rất nhiều cây con mọc lên, nhưng bị cây lớn che khuất ánh sáng nên không phát triển được.
Ở trên cây, quả dẻ có hình như quả chôm chôm với nhiều gai nhọn. Đến mùa thu hoạch tháng 9-11 âm lịch, quả này khô đi, vỏ quăn lại, bong ra, để rơi hạt rẻ bên trong. "Cũng có nhiều hạt rơi xuống dính chặt cả vỏ nhưng người dân không nhặt vì khó bóc vỏ và gai nhọn đâm đau tay. Vào rừng ăn dẻ chỉ lo nhất muỗi cắn, còn không có thú rừng hay sợ sệt gì", chị Hoài kể.
Những hạt dẻ nâu đen, láng bóng được cho là ngon nhất, thường có vị ngọt bùi, thơm và chắc. Người dân chỉ cần dùng cành cây nhỏ, gạt lá rụng ở trên mặt đất là thấy chi chít hạt dẻ. Thấy cây nào nhiều hạt mà chưa rụng xuống thì bà con trèo lên rung cây cho hạt rụng.
Len lỏi giữa rừng dẻ đến chiều muộn, chị Hoài với hàng xóm trở về. Vừa ra khỏi cửa rừng, bao hạt dẻ nặng trĩu trên vai chị Hoài chưa kịp đặt xuống đã có thương lái chạy đến hỏi mua. Như thường lệ, thương lái vốc tay vào bao để biết chất lượng hàng và trao đổi giá cả. Ít phút sau, bao hạt dẻ gần 10 kg của chị Hoài được bán. Vào những ngày chính vụ, hàng chục thương lái chờ sẵn ở cửa rừng để thu mua dẻ.
Quệt giọt mồ hôi còn sót lại trên trán, chị Hoài cho hay vào rừng cả ngày cũng nhặt được 7-10 kg dẻ rừng. “Năm nay được mùa nên ai cũng vui, nhặt được nhiều”, chị Hoài nói về việc nhặt dẻ.
Rừng dẻ 2.000 ha mỗi năm mang về tiền tỷ cho nhiều người. Ảnh: Hoàng Táo
Hạt dẻ nuôi dân nghèo
Chị Lê Thị Tuyết được giao khoán bảo vệ 10 ha rừng dẻ kể rằng, cánh rừng dẻ Quảng Lưu tồn tại từ xa xưa. Đời ông bà đã nhặt hạt dẻ về phơi khô, tích trữ vào chum để ăn thay cơm mỗi khi đói kém, mất mùa hay lụt bão. Khoảng 20 năm trước, hạt dẻ ít người mua, thóc gạo cũng dần đủ đầy nên người dân vào rừng chặt cây dẻ về làm củi, gỗ trong nhà. Rừng dẻ bị tàn phá, cho ít hạt đi. Sau đó chính quyền thấy được cái họa chặt rừng và ra lệnh cấm, từ đó dẻ mới tái sinh.
Người phụ nữ 20 năm sống cạnh rừng dẻ cho biết, đầu mùa dẻ được giá là 30 nghìn đồng/kg và giảm dần còn 18-20 nghìn đồng vào cuối vụ. “Nhà chị nhặt dẻ quanh nhà, một vụ cũng được 3-4 tạ, thu về gần chục triệu đồng”, chị Tuyết nói.
“Bây giờ, một cân dẻ bằng hai cân gạo, người người nhờ vào rừng nhặt dẻ mà có một cái tết cổ truyền khấm khá”, anh Cao Thanh Hóa, một người chuyên thu mua hạt dẻ nói. Năm nay, anh Hóa mua đến 10 tấn hạt dẻ, xuất đi quanh vùng và gửi làm quà quê. Ngoài vào cửa rừng mua thì nhiều người cũng mang đến bán tận nhà cho anh Hóa.
Khoảng 3-5 năm, rừng dẻ lại cho trái sai. Năm nay mưa gió thuận hòa nên bà con mới khai thác được nhiều. Chỉ cần mưa lớn, bão vào, rừng dẻ bị gió đánh tan cành lá là không thể nhặt dẻ được", anh Hóa chia sẻ.
“Chục năm trở lại đây, hạt dẻ được người dân khai thác trở lại và xuất bán đi nhiều nơi. Người dân vào rừng nhặt dẻ mà mỗi tháng cũng thu về 10-15 triệu đồng, hàng năm tính cả xã thu về đến tiền tỷ”, ông Biền Ngân, Chủ tịch xã Quảng Lưu cho hay.
Cũng nhờ ý thức được nguồn lợi từ dẻ rừng mà ngày nay, người dân tự giác bảo vệ cánh rừng. Khoảng 2.000 ha rừng dẻ xanh tốt, nở hoa trắng muốt từ độ tháng 12 âm lịch và nuôi trái để 8 tháng sau cho vụ mới trở thành “lộc trời” cho hàng nghìn dân quanh vùng.
