Với việc Mỹ sắp rút hết quân khỏi Afghanistan, đang có nhiều đồn đoán rằng Mỹ và Pakistan chuẩn bị nâng cấp quan hệ quân sự - một sự hợp tác chiến lược có thể khiến cả Trung Quốc và Ấn Độ bất an.
Lầu Năm góc đã thông báo việc họ đang tìm kiếm các căn cứ quân sự ở khu vực để giám sát và ngăn ngừa nguy cơ Afghanistan trở lại thời kỳ là trung tâm của chủ nghĩa cực đoan Hồi giáo và khủng bố chống Mỹ.
Những căn cứ ở Pakistan cũng sẽ tạo cho Mỹ một hàng rào chiến lược khi Nga và Trung Quốc có thể sẽ lấp vào chỗ trống ở Afghanistan sau khi quân Mỹ rút.
Dù Mỹ chưa xác nhận đã có được quyền mở căn cứ quân sự ở Trung Á nhưng Pakistan đang nổi lên là một ứng viên hàng đầu sau khi Mỹ đã sử dụng các căn cứ ở đó trong cuộc chiến chống khủng bố kéo dài 20 năm ở Afghanistan.
Nếu thực sự như vậy, chính phủ Pakistan sẽ phải lựa chọn từ ngữ để trấn an dư luận. Bộ Ngoại giao Pakistan công khai phủ nhận “bất kỳ thoả thuận mới nào” với Mỹ về việc cho phép Mỹ sử dụng đất của mình.
Ngày 11/5, Ngoại trưởng Pakistan Shah Mahmood Qureshi tuyên bố với báo chí rằng Islamabad “sẽ không cho phép giầy của nước ngoài đặt trên đất của chúng tôi hay mở căn cứ quân sự trên lãnh thổ của chúng tôi”.
Nhưng Pakistan cũng xác nhận rằng các khuôn khổ cơ bản cho việc hỗ trợ trên không và trên mặt đất cho lực lượng Mỹ được ký từ năm 2001 vẫn còn hiệu lực.
Việc kích hoạt lại những khuôn khổ đó sẽ đưa Pakistan trở lại quỹ đạo của Mỹ, mở ra những hoạt động viện trợ tài chính và lợi ích chiến lược mới.
Trong giai đoạn chống khủng bố, các đường dây liên lạc cho phép quân đội hai nước trao đổi sâu rộng về các vấn đề quân sự.
Một trong những hoạt động quan trọng giai đoạn đó là các máy bay không người lái của Mỹ bay từ căn cứ không quân Shamsi ở miền nam Pakistan sang tấn công các mục tiêu ở Afghanistan.
Tuy nhiên, một sự cố xảy ra vào năm 2011 khi lực lượng NATO do Mỹ đứng đầu nã đạn vào 2 đồn biên phòng của Pakistan, khiến 28 binh lính Pakistan thiệt mạng. Sự cố mang tên Salala đó dẫn đến những cuộc biểu tình trên cả nước khiến Mỹ phải rút khỏi căn cứ Shamsi và đóng tuyến hoạt động của NATO ở Pakistan.
Thông tin tiết lộ sau đó về việc thủ lĩnh al-Qaeda Osama bin Laden trốn ở ngay gần một căn cứ quân sự của Pakistan dẫn đến việc Mỹ thực hiện chiến dịch bí mật để tiêu diệt trùm khủng bố này càng khiến quan hệ Mỹ - Pakistan xấu đi.
Những vụ việc đó cộng với sự hoài nghi của Mỹ rằng Pakistan hậu thuẫn Taliban khiến quan hệ hợp tác quân sự giữa hai nước gặp phải nhiều thăng trầm, dù các sĩ quan Pakistan thường xuyên theo học tại các học viện quân sự hàng đầu của Mỹ.
Việc tái kích hoạt các khuôn khổ hợp tác trong bối cảnh hiện nay không chỉ giúp Mỹ tiếp cận các cơ sở quân sự của Pakistan để triển khai lực lượng máy bay không người lái tấn công các phần tử Hồi giáo ở Afghanistan, mà còn đưa Pakistan trở lại vòng tay Mỹ.
Lầu Năm góc xác nhận Mỹ đang đàm phán với Pakistan về các căn cứ. Islamabad đã đồng ý cho phép Mỹ tiếp cận để thực hiện các nhiệm vụ trên không ở Afghanistan. Điều này cho thấy Pakistan sẵn sàng phát triển quan hệ đối tác mới với Mỹ.
Cố vấn an ninh quốc gia Pakistan Moeed Yusuf là vốn là phó chủ tịch phụ trách châu Á của Viện Hoà bình ở Washington DC và là người luôn ủng hộ hai nước xích lại gần nhau.
Việc ông Yusuf được bổ nhiệm làm cố vấn an ninh quốc gia từ ngày 18/5 cho thấy Pakistan nghiêm túc về việc xây dựng quan hệ đối tác mới với Mỹ.
Trung Quốc lưỡng lự
Trung Quốc đã cam kết đầu tư 60 tỷ USD vào Hành lang kinh tế Trung Quốc – Pakistan (CPEC).
Nhưng từ khi lên nắm quyền, Thủ tướng Imran Khan có vẻ không mặn mà với CPEC, thậm chí đã bày tỏ ý định “đánh giá lại” dự án này.
Uỷ ban hợp tác song phương Pakistan – Trung Quốc (JCC) chịu trách nhiệm đưa ra tất cả những quyết định quan trọng liên quan đến CPEC. Nhưng cuộc họp lần thứ 10 của JCC đã bị hoãn ba lần. Trung Quốc cũng lưỡng lự thông qua khoản vay 6 tỷ USD cho dự án đường sắt ML-1, dự án lớn nhất trong CPEC.
Các chuyên gia ở Islamabad nói rằng sự lưỡng lực này một phần do Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) vẫn có ảnh hưởng rất mạnh ở Pakistan. IMF cho rằng cần minh bạch hơn và tăng cường giám sát hoạt động rót vốn cho CPEC. Nhiều quan chức Mỹ gọi CPEC nói riêng và sáng kiến Vành đai Con đường của Trung Quốc nói chung là “bẫy nợ”.
Khi quan hệ Pakistan – Trung Quốc không suôn sẻ và nền kinh tế Pakistan gặp nhiều khó khăn do dịch COVID-19, điều cấp thiết đối với Thủ tướng Khan là quay sang Mỹ và tìm kiếm các hoạt động hợp tác thực tế để giúp Pakistan tiếp cận các nguồn vốn và hỗ trợ nước ngoài.
