Sụt lún nghiêm trọng
Móng của đoạn tường lan can dài chừng 10m bị trôi và nguy cơ gây đổ tường giếng Thiên Quang từ cuối tháng 3. Điều này được phản ánh trong báo cáo của Trung tâm Văn Miếu, Sở VHTT Hà Nội trình lên UBND TP Hà Nội. Cuối tháng 4, Trung tâm Tư vấn và Kiểm định Xây dựng lập khảo sát kỹ lưỡng, chỉ ra hiện trạng móng bị xuống cấp trầm trọng.
Cụ thể móng giếng Thiên Quang là dạng móng nông xây gạch chịu lực, đế móng được đặt trong lớp đất yếu có sức chịu tải nhỏ, thành phần không đồng nhất dễ biến dạng. “Chất lượng xây của phần chân móng không đảm bảo kỹ thuật, không đảm bảo chất lượng, vữa xây có cường độ thấp và độ bám dính kém, do đó mạch xây liên kết không chắc chắn.
Gạch sử dụng xây công trình không đồng đều về chủng loại. Công trình được xây dựng từ rất lâu, các lần cải tạo gần đây chủ yếu là chỉnh trang phần kiến trúc, chất lượng kết cấu của công trình giảm dần theo thời gian”, theo phân tích của chuyên gia khảo sát. Thực tế giếng Thiên Quang chỉ được quét vôi phần tường phía trên trong suốt mấy chục năm gần đây, hoặc gần nhất là hút bùn năm 1994.
Xung quanh khu vực xuống cấp được quây bạt trong lúc chờ tu bổ. Trước đó, Trung tâm cũng gia cố móng để ngăn phần móng và tường tiếp tục trôi ra. Đánh giá về các nguyên nhân dẫn tới tình trạng này, đơn vị khảo sát nhắc tới “ảnh hưởng lên xuống của mực nước bên trong giếng gây tác động xâm thực vào khối xây có chất lượng thấp, nền đất yếu dễ bị cuốn theo gây sạt lở tạo thành hàm ếch dưới móng, kéo theo sự lún sụt khối xây móng. Hàng gạch cuối cùng dưới đế móng hiện tại đã bị lún tụt khiến nước tràn vào bên trong đế móng gây xói mòn đất bên dưới, khiến cho móng càng dễ bị lún sụt, đe dọa phá hủy công trình”.
Giếng Thiên Quang được ví như tấm gương thu nhận tinh túy vũ trụ và soi sáng tri thức. Hơn nữa vị trí trung tâm ngay cạnh Khuê Văn Các và hệ thống 82 bia tiến sỹ hai bên cũng là nơi tập trung lượng du khách dừng lại chụp ảnh nhiều nhất, tác động lên nền đất yếu.
“Chúng tôi phải che chắn bạt để đảm bảo an toàn cho du khách”, ông Lê Xuân Kiêu nói. Trong báo cáo đánh giá, đơn vị khảo sát cho rằng tác động này khiến các hàng gạch lát trên đường dạo xung quanh giếng nhiều chỗ đã bị lún nứt mạch.
Càng sớm càng tốt
Ông Lê Xuân Kiêu cho biết, Trung tâm hoàn tất báo cáo gửi Sở VHTT Hà Nội ngày 17/7, Sở báo cáo UBND thành phố Hà Nội và sau đó xin ý kiến của Bộ VHTT&DL.
“Phương án tu bổ được sự thống nhất và đồng thuận của các nhà khoa học. Giếng Thiên Quang được tu bổ theo nguyên tắc bảo tồn nguyên trạng nhất là phần lan can phía trên, muốn làm vậy phải gia cố móng vững chắc nếu không sẽ ảnh hưởng tới công trình”, ông Kiêu nói. Trong quá trình tu bổ, giếng Thiên Quang phải được giữ nguyên phần chưa hư hỏng, gia cố lại toàn bộ móng, kè bờ bằng các phương pháp như chắn đất chống sạt lở chân móng, xây chèn đá hộc kè vào đế móng và bơm bê tông vào các chỗ rỗng hở hàm ếch dưới móng để tạo khối liên kết cứng.
Theo Giám đốc Trung tâm Văn Miếu, cuộc hội thảo lấy ý kiến chuyên gia trước đó nhận được sự góp ý của PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam; PGS.TS Phạm Mai Hùng, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam; PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam. Theo đó, các chuyên gia thống nhất nguyên tắc tu bổ hạng mục quan trọng tại Văn Miếu, cũng như góp ý thêm về phương án tu bổ.
Đặc biệt các chuyên gia cho rằng cần nhanh chóng tiến hành tu bổ bởi chỉ sợ kéo dài thì thành giếng và móng có thể đổ sập gây ảnh hưởng tới các hạng mục xung quanh như Khuê Văn Các và di sản tư liệu 82 văn bia tiến sỹ. Khi có phương án tu bổ cần rút gọn các thủ tục hành chính, tránh kéo dài dẫn tới việc hư hại công trình tới mức không thể cứu chữa.
Đại diện Trung tâm Văn Miếu khẳng định quy trình khảo sát, lập phương án và xin phép mất thời gian lâu hơn cả. “Sau khi hoàn tất các thủ tục và quy trình báo cáo, được ý kiến đồng thuận của các cấp thẩm quyền, đơn vị thi công chỉ mất hơn một tháng hoàn tất tu bổ cấp thiết giếng Thiên Quang”, ông Lê Xuân Kiêu nói.
Giếng Thiên Quang không phải hạng mục duy nhất cần tu bổ tại di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu-Quốc Tử Giám. Trong bản khảo sát đánh giá hiện trạng để lập quy hoạch tổng thể Văn Miếu-Quốc Tử Giám trước đó cũng nhắc tới các di tích xuống cấp như điện Đại Thành, hệ thống tường gạch vồ quanh Văn Miếu và hệ thống bia tiến sỹ.
“Phương án tu bổ được sự thống nhất và đồng thuận của các nhà khoa học. Giếng Thiên Quang được tu bổ theo nguyên tắc bảo tồn nguyên trạng nhất là phần lan can phía trên, muốn làm vậy phải gia cố móng vững chắc nếu không sẽ ảnh hưởng tới công trình”.
Ông Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám
