Theo Quy định mới được ban hành, nhà khoa học khi thực hiện nhiệm vụ do Quỹ tài trợ phải đảm bảo 11 vấn đề.
 |
Trong đó có nội dung liên quan đến liêm chính nghiên cứu. Văn bản nêu rõ nhà khoa học phải chịu trách nhiệm về độ tin cậy đối với nghiên cứu do mình tham gia thực hiện. Không sao chép kết quả nghiên cứu của chính mình, của người khác và xem đây là kết quả nghiên cứu mới. Tham chiếu, trích dẫn đầy đủ các kết quả nghiên cứu và ý tưởng khoa học của các tác giả khác mà công trình nghiên cứu tham khảo, sử dụng.
Danh sách tác giả phải bao gồm đầy đủ và chỉ những người đáp ứng được các tiêu chí về quyền tác giả. Thông tin của tác giả phải ghi đúng theo thực tế (địa chỉ, email theo cơ quan công tác hoặc tổ chức khoa học và công nghệ nơi tác giả thực hiện nghiên cứu tại thời điểm gửi đăng công trình)…
Với nội dung này, tình trạng làm công trình nghiên cứu cho đơn vị này nhưng bài báo khoa học đăng lại ghi địa chỉ ở cơ sở giáo dục, viện nghiên cứu khác sẽ phải chấm dứt. Đây cũng là vấn nạn đã được Tiền Phong phản ánh trong thời gian vừa qua. Đó chính là tình trạng "mua bán" bài báo khoa học không được các cơ sở giáo dục, viện nghiên cứu kiểm soát chặt chẽ nên các nhà nghiên cứu công khai ghi tên cơ sở khác mà không bị xử lý. Có thể thấy, một số tác giả “ăn tiền ba đầu” (từ Quỹ Nafosted, từ đơn vị chủ trì, từ đơn vị đứng tên trên bài báo) như đã được nhắc tới.
Những quy định mới được ban hành của Quỹ Nafosted đã nhận được ý kiến ủng hộ của các nhà khoa học trong nước và nhà khoa học Việt Nam đang công tác ở nước ngoài. TS Dương Tú, ĐH Purdue (Mỹ) cho biết Quy định đó cần điều chỉnh nhiều nhưng dù sao việc ban hành cũng là nỗ lực đáng ghi nhận.
TS Doãn Minh Đăng, đang sinh sống và làm việc tại Đức cho rằng cuối năm 2021, khi hiện tượng một số nhà nghiên cứu “bán bài" trong những đề tài được Quỹ Nafosted tài trợ, lãnh đạo các viện/trường đại học trả lời báo chí là không xử lý các trường hợp đó vì không có quy định hướng dẫn.
Trong văn bản mới này, ít nhất Quỹ Nafosted cũng đã có quy định, trong đó có yêu cầu các tổ chức chủ trì đề tài phải có trách nhiệm nâng cao liêm chính trong nghiên cứu của các nhà khoa học mà họ quản lý. Điều này được quy định cụ thể trong văn bản như tổ chức chủ trì có trách nhiệm ban hành các quy chế để xử lý, giải quyết các cáo buộc vi phạm liêm chính nghiên cứu. Khi phát hiện và có đầy đủ bằng chứng đối với hành vi sai trái hoặc thực hiện nghiên cứu thiếu trách nhiệm, tổ chức chủ trì phải có các biện pháp xử lý thích hợp, kịp thời.
GS.TS Nguyễn Việt Anh, Chủ tịch Hội đồng Giáo sư liên ngành Xây dựng – Kiến trúc cho biết, Hội đồng ngành đã xây dựng 15 tiêu chí khi xem xét bài báo khoa học của mỗi ứng viên.
Trong đó, Hội đồng không khuyến khích ứng viên trở thành các “thợ viết" bài báo khoa học nên Hội đồng yêu cầu không thể lấy bài báo quốc tế để thay thế cho các điều kiện còn thiếu của ứng viên. “Có thể chấp nhận thiếu một “cánh tay” nhưng không thể chấp nhận thiếu "một cánh tay", "hai chân" và thay bằng "một cánh tay" quá to được”, GS Nguyễn Việt Anh nêu ví dụ minh họa. Không những thế, theo ông, Hội đồng cũng không chấp nhận chuyện “ké tên” để có nhiều đề tài bài báo lấy điểm hay quy đổi giờ dạy còn đóng góp khoa học hạn chế.
Vẫn chưa phủ hết tình trạng vi phạm liêm chính nghiên cứu
Theo Quỹ Nafosted, vấn đề liêm chính nghiên cứu đã được cộng đồng khoa học Việt Nam quan tâm, trao đổi trong những năm vừa qua. Đặc biệt giai đoạn gần đây, việc đảm bảo liêm chính nghiên cứu trở nên cấp bách với nhiều vấn đề, sự việc liên quan đến tính trung thực và tin cậy trong các nghiên cứu khoa học, công bố các công trình khoa học ở Việt Nam.
Tại Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ năm 2021, Chính phủ cũng quy định về đảm bảo liêm chính học thuật và đạo đức nghiên cứu đối với các nghiên cứu do Quỹ tài trợ. Năm 2020-2021, các Hội đồng Khoa học và Cơ quan điều hành Quỹ đã nhiều lần trao đổi, thảo luận các vấn đề liên quan, từng bước xây dựng và hoàn thiện Dự thảo Quy định về liêm chính nghiên cứu áp dụng đối với các nhiệm vụ do Quỹ tài trợ.
Trong quá trình nghiên cứu tài liệu, tham khảo quy định của một số cơ quan tài trợ, cơ quan nghiên cứu quốc tế, Tuyên bố Singapore (năm 2010) được lựa chọn là tài liệu nòng cốt để tham khảo, xây dựng Quy định Liêm chính nghiên cứu của Quỹ.
Tuy nhiên, bên cạnh đó, một số chuyên gia cho rằng, quy định mới của Quỹ Nafosted một chỉ dừng lại ở một nội dung cụ thể của liêm chính nghiên cứu. Ngoài vấn đề mua bán bài báo khoa học, còn có các hành vi vi phạm liêm chính khác như thao túng trích dẫn, “ké tên” trong bài báo… Trong khi đó, tháng 6/2021, Thụy Sĩ đã chính thức có quy định xử phạt đối với việc thao túng trích dẫn.
