Cá anh vũ được biết đến là loài cá quý hiếm, dùng để tiến vua. Để đáp ứng những đại gia “thích làm vua” mà các cửa hàng chuyên bán đặc sản quý hiếm mọc lên khắp nơi. Cùng quảng cáo cá anh vũ nhưng mỗi nơi một giá, chênh nhau một trời một vực khiến người tiêu dùng như lạc vào “mê hồn trận”.
Theo sử sách thì vào thời Hùng Vương thứ ba, một ngư dân bắt được một con cá lạ ở khu vực ngã ba sông Việt Trì, nơi hội tụ của 3 con sông lớn chảy từ vùng núi phía bắc là sông Thao, sông Lô và sông Đà. Cá mình vảy xanh óng ánh, bụng vẩy trắng, vây đỏ, môi giống môi lợn. Thấy lạ, người này liền đem tiến vua. Khi ăn, nhà vua thấy loại cá này thịt vừa ngọt vừa đậm, có vị thơm khác hẳn những loài cá khác, ăn xong thấy người khoan khoái, đầu óc minh mẫn hẳn lên như vừa ăn một thứ thuốc bổ. Nhà vua cho đây là một loài cá hiếm nên chỉ dụ dân chúng nếu bắt được cá này phải mang tiến vua. Cá Anh vũ nổi danh từ đó.
Cá anh vũ có thân dày, thuôn dần về phía đuôi. Thân cá có màu xám tro, bụng màu vàng nhạt. Miệng phía dưới, rạch ngang, có môi dưới rộng hình tam giác, với nhiều gai thịt tròn nổi. Vây ngực, vây bụng, vây hậu môn có màu xám pha vàng. Vây lưng, vây đuôi có màu xám.Thức ăn của cá anh vũ chủ yếu là tảo lục, tảo khuê bằng cách dùng môi cạo thức ăn bám trên đá.
Cá anh vũ tự nhiên dường như đã tuyệt chủng, họa hoằn lắm người dân mới bắt được nên cá bán trên thị trường chủ yếu là cá nuôi vẫn có giá bạc triệu mỗi cân.
Hiện nay trên thị trường cá được giới thiệu là anh vũ được bán mỗi nơi một giá. Tại cửa hàng ở Vạn Phúc (Ba Đình, Hà Nội), cá anh vũ thịt được bán với giá 3 triệu đồng/kg đối với cá còn sống và 1,5 triệu đồng/kg đối với cá đông lạnh.
Chị Linh, người bán hàng khẳng định cá anh vũ của nhà hàng chị là cá thuần giống. Tuy nhiên cá chỉ có trọng lượng từ 2- 7 lạng mỗi con.
Tại một cửa hàng khác tại Quốc Tử Giám (Hà Nội), quảng cáo cá anh vũ tự nhiên nhưng giá chỉ bằng một nửa thậm chí 1/3. Cụ thể, ở đây có 3 mức giá: cá anh vũ từ 2- 5kg/con giá từ hơn 900 nghìn, cá từ 5-7kg giá đến 1,3 triệu đồng/kg, cá trên 7kg/con giá 1,5 triệu đồng. Khi hỏi về nguồn gốc xuất xứ, anh Hòa người bán hàng cho biết, cá anh vũ của cửa hàng là cá tự nhiên, được lấy ở Tây Nguyên. Cá anh vũ phổ biến loại từ 3-5kg/con, ngoài ra còn có trọng lượng trên 7kg/con.
Lý giải về việc cá anh vũ có trọng lượng “khủng” giá bán chỉ bằng 1/3 so với nơi khác, anh Hòa cho biết: Trước đây có một chương trình hỗ trợ cho đồng bào Tây Nguyên về việc nuôi cá anh vũ, họ bắt cá anh vũ thuần chủng rồi thả nuôi ở các sông ở đây. Sở dĩ cá có trọng lượng 5-7 kg vì cá sống ở sông đã hơn chục năm, ngoài ra đồng bào ở đấy chỉ bắt cá to, nếu bắt được cá dưới 3kg là họ lại thả xuống sông ngay. Do có nguồn hàng cung cấp ổn định, hợp lý nên tôi chỉ lấy lãi ít, bán với giá ấy.
Cũng theo anh Hòa, cá anh vũ bé là cá nuôi, ngoài ra nguồn cá anh vũ ở sông Đà gần như không còn nữa nên nhiều nơi treo cá anh vũ nhưng thực chất là bán cá dầm xanh.
Còn chị Linh cho hay, gia đình chị có khoảng 15 năm làm nghề kinh doanh đặc sản quý hiếm, và công ty này cũng là nơi chuyên cung cấp lớn nhất ở Hà Nội. Ngoài cung cấp cho các nhà hàng khách sạn, công ty còn bán cho khách mua về ăn, làm cảnh hoặc làm quà biếu.
Sở dĩ cá anh vũ đắt đỏ bởi cá anh vũ là loài cá từng được dùng để tiến vua. Mặt khác thịt cá thơm ngon, không có vị tanh, đặc biệt quan niệm phong thủy may mắn khiến không ít người sẵn sàng bỏ tiền triệu để được thưởng thức sản vật Tiến Vua này, trong khi số lượng nuôi không nhiều, ngày càng khan hiếm.
Nói về cái khó của nghề nuôi cá anh vũ, chị Linh kể: Cá anh vũ rất chậm lớn. Từ lúc cá 4- 6 phân nuôi đến một lạng có thể cho cá ăn cám nhưng từ một lạng trở đi nuôi rất lâu vì cá quay về bản năng, tập tính chỉ ăn rong rêu, tảo nên quá trình sinh trưởng của cá rất chậm, nuôi tầm 5 năm chỉ được khoảng 5-6 lạng. Để cá có trọng lượng khoảng 1kg phải mất tận 7 năm. Số lượng cá bán ra rất hạn chế, phải mất hàng năm trời mới thu hoạch được nên công ty chủ yếu bán cho khách cá có trọng lượng từ 3-5 lạng.
Kể về độ đắt đỏ của cá, chị Linh nhớ lại: có lần có hộ nông dân bắt được con cá anh vũ khoảng một cân rưỡi, có vị khách đặt hàng muốn mua bằng được để về làm cảnh đã trả giá 10 triệu đồng cho con cá này.
"Cá anh vũ rất khan hiếm mà nhiều nơi rao bán cá anh vũ hàng mấy cân thì hầu như không có hoặc họ bán cá đầu trâu và cá dầm xanh để lừa người mua. Cá chỉ 900 nghìn đồng/kg thì lấy đâu ra cá anh vũ. Hiện có nhiều loại cá giống cá anh vũ như cá đầu trâu, cá dầm xanh mà chỉ có người kinh doanh hoặc chuyên về cá mới phân biệt được", chị Linh khẳng định.
Ông Lê Thanh Lựu, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I cho biết, cách đây khoảng 6- 7 năm Viện đã nghiên cứu thành công nuôi được cá anh vũ trong điều kiện nhân tạo. Chia sẻ thêm về việc nuôi cá, ông Lựu cho biết cá anh vũ nuôi không có gì tốn kém, chỉ cần tạo nước sạch, có thể cho cá ăn rong rêu hoặc tập cho cá ăn thức ăn công nghiệp từ khi cá còn bé đều được. Cá anh vũ nuôi trong điều kiện nhân tạo khoảng 2 năm tuổi có thể đạt trọng lượng gần 1kg.
Ông Võ Văn Bình, giám đốc Trung tâm quốc gia giống thủy sản nước ngọt miền Bắc cho biết từ năm 2005 Trung tâm đã tiến hành nghiên cứu cho sinh sản cá anh vũ và đã chuyển giao công nghệ sản xuất cho Phú Thọ. Hiện tại trung tâm chỉ lưu giữ cá anh vũ và bán với số lượng nhỏ lẻ. Do cá chậm lớn, làm thương phẩm không đem lại giá trị kinh tế lớn nên ít người nuôi mà chủ yếu để làm cá cảnh.
Cũng theo ông Bình, từ xưa đến nay làm nghiên cứu nhưng ông chưa bao giờ thấy con cá anh vũ nào có 5kg. Dù là cá trong tự nhiên cũng chỉ đạt khoảng 2kg. Nếu quả thực có cá khủng như thế thì có thể là cá rầm xanh, cá bỗng, hay... cá anh vũ đột biến gì đó.
Theo Diệu Thùy
