Gỡ điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực phát triển văn hóa

Báo Tiền Phong khởi đăng loạt bài trước Hội thảo Văn hóa 2022: “Gỡ điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực phát triển văn hóa”. Loạt bài gồm ba kỳ, góp phần làm rõ các căn cứ lý luận, thực tiễn; trên cơ sở đó đề xuất, kiến nghị hoàn thiện thể chế, chính sách và các giải pháp về gỡ điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực, hoàn thiện thể chế chính sách cho phát triển văn hóa, thực hiện theo đúng chủ trương, đường lối của Đảng và tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021.

Bài 1: Đầu tư cho văn hóa chưa tương xứng, còn điểm nghẽn

Đảng, Nhà nước ta trong suốt những năm qua đã quan tâm đầu tư cho phát triển văn hóa. Thế nhưng Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc (24/11/2021): “Đầu tư cho văn hóa chưa đúng mức, còn dàn trải, hiệu quả chưa cao". Đây cũng là một trong những nội dung được nhiều chuyên gia đầu ngành, nhà quản lý đề cập tại Hội thảo Văn hóa năm 2022 với chủ đề “Thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hóa”.

Chăm lo cho văn hóa

Trong bài tham luận gửi tới Hội thảo Văn hóa Việt Nam 2022, PGS.TS. Phạm Duy Đức (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) nhận định, trong quá trình xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đầu tư nguồn lực để phát triển văn hóa. Các nguồn lực này đóng vai trò trọng yếu để tạo nên động lực thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng và phát triển văn hóa ở tất cả lĩnh vực, các thành tố và hoạt động văn hóa từ cấp trung ương đến cơ sở, từng bước phát huy được vai trò, sức mạnh của văn hóa đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Ông phân tích nguồn lực để phát triển văn hóa bao gồm nguồn lực nhà nước và nguồn lực xã hội, nguồn lực trong nước và nguồn lực quốc tế; nguồn lực tài chính, nguồn lực đất đai, nguồn lực khu vực công nghệ tổ chức bộ máy; nguồn lực con người tham gia hoạt động văn hóa…

Tìm giải pháp để gỡ những điểm nghẽn cho đầu tư, sử dụng hiệu quả các nguồn lực phát triển văn hóa. Ảnh: BTMTVN.

Đảng đã ban hành Nghị quyết Hội nghị Trung ương năm khóa VIII (1998) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nghị quyết này đã xác định một trong những giải pháp lớn là tăng cường nguồn lực và phương tiện cho hoạt động văn hóa, trong đó có: “Tăng cường đầu tư cho văn hóa từ nguồn chi thường xuyên và chi phát triển trong ngân sách của nhà nước. Tỷ trọng chi ngân sách cho văn hóa phải tương ứng với nhịp độ tăng trưởng kinh tế. Khuyến khích các địa phương tăng thêm nguồn đầu tư cho văn hóa. Tích cực huy động các nguồn lực ngoài ngân sách của nhà nước cho phát triển văn hóa...”.

Tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (2014) đã ban hành Nghị quyết: Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, tiếp tục nhấn mạnh giải pháp Tăng cường nguồn lực cho lĩnh vực văn hóa.

PGS.TS. Phạm Duy Đức nêu, trên cơ sở triển khai thực hiện các Nghị quyết của Đảng về tăng cường nguồn lực cho hoạt động văn hóa, Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp chú trọng nâng cao mức đầu tư từ ngân sách nhà nước cho phát triển văn hóa. Quốc hội đã bố trí kinh phí đạt mức 1,8 % tổng chi cho ngân sách nhà nước cho ngành văn hóa theo Kết luận Hội nghị Trung ương 10 khóa IX (2004).

Nguồn ngân sách văn hóa Nhà nước giao về cho các địa phương cũng được quan tâm (Qua báo cáo của 53/63 tỉnh, thành phố đã đạt mức 1,72% tổng chi ngân sách của địa phương). Chính phủ ban hành một số văn bản tạo cơ sở pháp lý phân cấp, phân quyền để đầu tư nguồn lực cho văn hóa. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 936/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình mục tiêu phát triển văn hóa giai đoạn 2016-2020 tạo điều kiện bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc.

Nhà nước quan tâm đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Ảnh:HOÀNG MẠNH THẮNG.

“Nhìn một cách tổng quát, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước đối với tăng cường đầu tư cho nguồn lực để phát triển văn hóa đã được nhận thức một cách toàn diện và sâu sắc, thể hiện rõ quyết tâm chính trị của Đảng và Nhà nước trong việc tạo nên một bước chuyển biến để phát triển văn hóa, con người trong sự nghiệp đổi mới hiện nay. Đây chính là tiền đề chính trị và pháp lý cơ bản để khơi dậy các nguồn lực để phát triển văn hóa và xây dựng con người đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, PGS.TS. Phạm Duy Đức nêu.

Tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 29 (22/8/2016), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ: “Với văn hóa, không có sự cao thấp, chỉ có sự đa dạng. Sức mạnh mềm của Việt Nam được thể hiện trước hết ở sức hấp dẫn, tỏa ra từ các giá trị văn hóa bao gồm các giá trị vật thể và phi vật thể, giá trị tinh thần và giá trị con người Việt Nam. Chúng ta phải phát huy được những giá trị đó để tạo nên thương hiệu cho quốc gia, có sức thu hút thế giới bên ngoài, góp phần nâng cao tinh thần tự tôn dân tộc, sự tự tin trong giao tiếp và quảng bá rộng rãi giá trị văn hóa của Việt Nam ra thế giới”.

Nhiều điểm nghẽn cần tháo gỡ

Bên cạnh những thành tựu đạt được, các chuyên gia, nhà quản lý văn hóa khẳng định cần nhìn thẳng vào những hạn chế, yếu kém, bất cập trong lĩnh vực văn hóa để tìm ra nguyên nhân và khắc phục.

Không thể không nói đến thực tế văn hóa chưa được quan tâm một cách đầy đủ, tương xứng với tiềm lực kinh tế, chính trị và chưa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh phát triển bền vững đất nước; vai trò của văn hóa trong xây dựng con người chưa được xác định đúng tầm, còn có chiều hướng nặng về chức năng giải trí; việc phát triển các lĩnh vực văn hóa chưa đồng bộ, còn nặng hình thức, chưa đi vào chiều sâu, thực chất; công tác lãnh đạo chỉ đạo quản lý văn hóa còn lúng túng, chậm trễ; đầu tư cho văn hóa chưa đúng tầm, còn dàn trải, hiệu quả chưa cao...

PGS.TS. Đào Duy Quát - nguyên Phó trưởng Ban Thường trực Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương - khẳng định trong tham luận gửi về Hội thảo Văn hóa Việt Nam 2022: "vốn đầu tư cho phát triển văn hóa là quá hạn hẹp nhưng lại dàn trải nên kém hiệu quả".

Ông nêu, tổng thể mức đầu tư cho văn hóa chỉ đạt 50% mức chỉ tiêu đặt ra cả ở cấp Trung ương và địa phương. "Chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước cho toàn bộ các lĩnh vực văn hóa thông tin, phát thanh truyền hình, thông tấn, thể dục, thể thao (trong đó văn hóa do Bộ VHTTDL quản lý chỉ có một phần) giai đoạn 2017-2021 là khoảng 1% trong tổng chi ngân sách Nhà nước và 1,57% trong tổng chi thường xuyên ngân sách Nhà nước trong khi chỉ tiêu được xác định là 2%”, PGS.TS. Đào Duy Quát nêu.

Hội thảo Văn hóa Việt Nam 2022 nhằm hiện thực hóa chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021. Ảnh: HOÀNG MẠNH THẮNG.

Việc đầu tư của Nhà nước để phát triển cơ sở hạ tầng văn hóa còn thấp, việc duy trì và bổ sung các trang thiết bị cho các hoạt động văn hóa tại các thiết chế văn hóa từ trung ương đến cơ sở gặp nhiều khó khăn, PGS.TS. Phạm Duy Đức, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhận định. Ông cho rằng nguồn vốn đầu tư để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao chưa đáp ứng được yêu cầu, chính sách đãi ngộ, sử dụng nhân tài trên lĩnh vực văn hóa còn tự phát, tùy vào mỗi địa phương, chưa trở thành chính sách chung của quốc gia cũng là một trong những hạn chế trong phát triển văn hóa.

“Nguồn vốn xã hội đầu tư phát triển văn hóa ngày càng gia tăng nhưng phần lớn tập trung vào các công trình phục vụ cho hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo và một số lĩnh vực văn hóa phục vụ cho mục đích kinh doanh. Việc đầu tư cơ sở hạ tầng cho phát triển sản phẩm du lịch văn hóa và nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành du lịch gặp khó khăn”, PGS.TS. Phạm Duy Đức phân tích.

Ông cũng chỉ ra triển khai nguồn lực đầu tư để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa còn nhiều lúng túng, thiếu hành lang pháp lý để điều chỉnh, hướng dẫn.

Gỡ điểm nghẽn cho văn hóa

02/12/2022

Bộ trưởng Văn hóa: Doanh nghiệp trở thành đại sứ văn hóa lan tỏa sức mạnh mềm

03/12/2022