Memento Mori: Đất (2022) của đạo diễn Marcus Vũ Mạnh Cường là dự án phim gây quỹ cộng đồng, đại diện Việt Nam duy nhất để tranh giải cho hạng mục Làn sóng Mới (New Currents) của Liên hoan Phim Quốc tế Busan danh tiếng hàng đầu khu vực châu Á.

Đạo diễn Marcus Vũ Mạnh Cường (ngoài cùng bên phải) cùng hai diễn viên chính tại LHP Quốc tế Busan.

Được dựng trên một câu chuyện có thật và lấy cảm hứng từ cuốn sách Điểm đến của cuộc đời của tác giả Đặng Hoàng Giang,Memento Mori: Đất kể về những ngày tháng cuối đời của Vân – một bệnh nhân ung thư 27 tuổi sắp ra đi và bỏ lại người cha, người chồng và hai con gái của mình lại ở cuộc đời này. Vân và người chồng Hoàng đã phải chạy tiền để chữa bệnh cho cô suốt hai năm trời, khiến gia đình cô rơi vào món nợ hàng trăm triệu nhưng căn bệnh ung thư của cô không hề suy giảm. Memento Mori: Đất không có một câu chuyện truyền cảm hứng về hành trình chữa bệnh thành công của bệnh nhân ung thư, thay vào đó nó mời ta đi vào cuộc sống của những con người nhỏ bé đã không may mắn được như vậy và phải học cách đối mặt với sự chia ly giữa người sắp ra đi và người ở lại.

Memento Mori: Đất mở đầu với câu nói tương tự nhưng theo một cách nhẹ nhàng và bớt đề cập trực diện đến cái chết hơn, đó là: “Thời gian đúng là không đợi ai bao giờ cả”. Đúng là không một ai biết được thời gian ta còn lại trên cuộc đời này, họ có thể có quá nhiều hoặc quá ít, và Vân là người thuộc trường hợp thứ hai.

Vân chỉ mới có 27 tuổi ở thời điểm trong phim, nghĩa là cô đã phải bắt đầu chống chọi với ung thư từ năm 25 tuổi, một độ tuổi còn quá trẻ. Vân vẫn còn quá nhiều điều chưa kịp dạy lại cho Nguyệt và Nga, hay được trải qua độ tuổi dậy thì nổi loạn của hai cô nhóc này mà Vân đã phải bỏ lại con mình cùng với những lời nhắn nhủ cuối đời.

Gia đình nhỏ của Vân quây quần bên mâm cơm.

“Đây là nàng tiên cá!”

“Nàng tiên cá này đẹp quá ta! Đẹp như mẹ Vân không?

“Dạ có. Nhưng mà nàng tiên cá này có tóc còn mẹ Vân hổng có tóc.”

Đoạn hội thoại ngắn trên là cuộc trò chuyện giữa cô bé Nga và người bố Hoàng trong phim. Đây là câu thoại gây ấn tượng mạnh và đáng nhớ nhất với tôi, từ bản trailer dựng nháp, tôi có cơ hội được xem qua cho đến bản phim chiếu rạp chính thức. Một câu nói ngây thơ của trẻ nhỏ, đứa trẻ mà không hề có ý niệm về cái chết hay biết rằng cô bé sẽ sắp mãi mãi không còn gặp được mẹ nữa. Nếu những người lớn như bố Vân hay Hoàng đã chuẩn bị tinh thần cho sự ra đi của Vân, Nguyệt và Nga vẫn còn là những cô bé vô tư, vô lo và sắp phải mang theo mình nỗi tổn thương to lớn cho đến tuổi trưởng thành sau này.

Hai đứa trẻ ngây thơ Nguyệt và Nga khó thể hình dung điều gì sắp xảy đến với gia đình mình.

Thời lượng 85 phút của Memento Mori: Đất là 85 phút thiền định trên ý niệm về cái chết và sự sống, về tình thương gia đình, về việc trao tiếp cơ hội được sống cho người khác khi ta ra đi. Tôi ví Memento Mori: Đất với thiền vì bộ phim này giới hạn số lượng thoại ở mức khiêm tốn nhưng vẫn khá hiệu quả. Thoại của phim vừa đủ để khán giả hiểu được tình cảnh của các nhân vật và tránh phải tình trạng kể lể quá nhiều, mặc dù còn một số câu thoại còn mang tính máy móc và thiếu tự nhiên như trong phân cảnh Liên giải thích quy trình hiến tạng cho Vân. Phần lớn thời lượng bộ phim được dành cho những khoảng trầm lặng để người xem thả trôi dòng cảm xúc và suy nghĩ của mình trôi theo nhân vật.

Tôi thích cách nhân vật trong phim bày tỏ tình yêu thương và quan tâm của họ dành cho nhau thông qua từng hành động giản dị và nhỏ bé. Đôi khi đó chỉ cần là nụ cười mỉm mà Hoàng dành cho Vân khi anh vừa đi chợ về, sau đó anh lập tức vào bếp để nấu cháo cho Vân, hay cách Vân ngắm Hoàng nấu ăn thông qua hình ảnh phản chiếu trên chiếc gương cầm tay. Đối với tôi, đây vừa là hình ảnh đáng yêu, lãng mạn, vừa mang một nỗi buồn man mác khi Vân và Hoàng chỉ cách nhau một bức tường nhưng cô khó mà ngắm nhìn anh trực diện được do cơn đau từ căn bệnh ung thư.

Hoàng cặm cụi nấu cháo cho vợ.

Có một nhận định phổ biến là cảnh mở đầu phim sẽ là cảnh quan trọng vì nó thiết lập tone và mood cho cả bộ phim, đồng thời giới thiệu cho khán giả câu chuyện và nhân vật sắp được kể trong bộ phim đó. Phân cảnh mở đầu của Memento Mori: Đất đã làm được điều này. Bộ phim mở ra với hình ảnh Vân khỏa thân nằm cuộn tròn lại giữa mặt đất trông như cô đang được đưa về với đất mẹ một cách nguyên sơ nhất, giống như cách cô đến với thế giới này – một mình, đơn độc và trần trụi. Một cảnh mở đầu đầy tính ẩn dụ, hình tượng và đã thu hút sự chú ý của tôi.

Memento Mori: Đất đi theo hướng trộn lẫn đời thật và ảo mộng, hiện tại và quá khứ để khai thác những mong muốn cuối đời của Vân. Lối kể chuyện này tuy có phần hợp lý đối với một nhân vật cận tử đang nằm liệt giường, song đây là phương pháp khó áp dụng và dễ gây phân tâm cho khán giả, từ đó không tạo được độ cao trào như mong muốn, khiến bộ phim khó đọng lại trong tâm trí người xem.

Ngoài ra, một số nhân vật phụ xuất hiện chớp nhoáng và không để lại dấu ấn nặng lên tiến trình câu chuyện, mặc dù về bản chất các nhân vật này đều có một vai trò quan trọng riêng trong phim.

Nhân vật Vân (thủ vai bởi RED) và Hoàng (thủ vai bởi Kim) trong Memento Mori: Đất.

Lời bài hát cuối phim Going home. Going home. I am going home (Trở về nhà, trở về nhà, tôi đang trở về nhà) như lời an ủi cuối cùng Vân gửi đến người thân của cô với mong muốn họ được an lòng vì cô đang về nhà, về với đất bụi đã sinh cô ra. Tôi tin rằng ở nơi đó Vân sẽ không đơn độc vì có mẹ cô đang chờ.