Năm 1967, lãnh đạo Albania Enver Hoxha tin rằng đất nước nhỏ bé của ông có thể bị phía đông lẫn phía tây tấn công bất cứ lúc nào nên bắt đầu lên kế hoạch đối phó cho những cuộc chiến tranh "không tưởng" bởi chúng thật sự chẳng bao giờ xảy ra! Trong 23 năm cầm quyền, nhà lãnh đạo hoang tưởng Enver Hoxha thực hiện một chương trình gọi là "hầm ngầm hóa"… toàn bộ đất nước và biến nơi này thành một trong những quốc gia cô lập nhất thế giới.
 |
Enver Hoxha.
Cũng vì mối lo sợ chiến tranh hết sức viển vông mà Enver Hoxha sẵn sàng chi ra hàng triệu USD để xây dựng khoảng 750.000 hầm ngầm kiên cố. Khi cấu trúc bê tông hình nấm được thiết kế lần đầu tiên, kỹ sư trưởng Josif Zengali ở Bộ Quốc phòng Albania báo cáo với Enver Hoxha rằng chúng "vô cùng chắc chắn" và có khả năng chống chọi được đạn pháo xe tăng.
Một căn hầm nằm lẫn giữa các ngôi mộ trong nghĩa trang. Theo tính toán, cứ 4 người dân Albania thời đó có thể sở hữu một boongke và 24 hầm ngầm chiếm diện tích chừng 2,6km2. Nhiều người nhận định số tiền khổng lồ vung ra chỉ để xây dựng hàng loạt cấu trúc cứng cáp này có thể sẽ hữu ích hơn nếu dùng để xây nhà ở cho người dân của đất nước nghèo nhất bên bờ Địa Trung Hải.
Một chuyện đau buồn ít ai biết được là hàng trăm con người đã mất mạng khi xây dựng những hầm ngầm này. Hiện nay, chỉ có một số hầm ngầm đã bị phá hủy với ý định chôn vùi một quá khứ đau buồn của một dân tộc. Các hầm ngầm nằm xen lẫn giữa những mộ phần trong nghĩa trang, giữa đồng trống, vùi trong lớp cát trên bãi biển hay nằm trước sân nhà.
...và trước nhà dân. Hiện nay, nhiều hầm ngầm bị xuống cấp trong khi vẫn còn nhiều cái khác thích hợp làm kho chứa hay nơi trú thân cho những người vô gia cư. Lớp người Albania trẻ tuổi có nhiều sáng kiến tái sử dụng mạng lưới hầm ngầm cho những mục đích khác. Với dự án gọi là "Concresco", nhiếp ảnh gia David Galjaard tìm thấy một người đàn ông biến hầm ngầm trước nhà mình thành studio xăm mình nghệ thuật, trong khi những người khác sử dụng nó làm kho chứa hàng, thậm chí cải tạo hầm ngầm để làm nhà hàng ăn uống.
Từ năm 2010, một số hầm ngầm được các nghệ sĩ tô điểm màu sắc sặc sỡ phục vụ cho lễ hội âm nhạc gọi là "Hầm ngầm fest". Thậm chí, có cả một cuốn sách hướng dẫn cách tái sử dụng hầm ngầm.
...và lộ thiên Mặc dù mạng lưới hầm ngầm này chưa bao giờ phải chống chọi với chiến tranh hạt nhân, song chúng lại trở nên hữu ích trong cuộc chiến tại Kosovo năm 1999, người dân Albania sống trên vùng biên giới với Serbia sử dụng hầm ngầm để tránh bom đạn và là nơi trú ẩn an toàn cho những người tị nạn.
Căn hầm đang được cải tạo để đón du khách. Năm 2014, chính quyền Albania cho mở cửa phần lớn nhất trong mạng lưới đường hầm xây dựng riêng cho Enver Hoxha để mọi người vào tham quan - đó là căn hầm nằm trong sườn núi phía đông Tirana, có diện tích 2.685m2. Cấu trúc 5 tầng với 106 phòng được xây bí mật dưới độ sâu hơn 100 mét bên ngoài Tirana từ năm 1972 đến 1978. Cấu trúc được mô tả là khu phức hợp "5 sao thật sự" của chính phủ Enver Hoxha.
Được biết hệ thống đường hầm có khả năng tồn tại trước sức công phá của quả bom nguyên tử 20 kiloton, tương tự như quả bom thả xuống Hiroshima, Nhật Bản trong Thế chiến II.
Thủ tướng Albania Edi Rama (bìa trái) tham quan chiếc giường của Enver Hoxha. Theo một số nguồn không chính thức, Enver Hoxha ra lệnh xây dựng cho riêng ông và gia đình ít nhất 4 hầm trú ẩn bí mật xung quanh Tirana.
