Arab Saudi khơi mào từ thời tổng thống Mỹ Barack Obama. Trớ trêu ở chỗ giấc mộng mô hình NATO nảy sinh từ cảm xúc chán Mỹ. Bất mãn với chính quyền Obama trên nhiều phương diện, Arab Saudi muốn lập một liên minh quân sự không cần Mỹ. Mục tiêu dự kiến là chống khủng bố, cái mà liên minh 34 nước cũng do Arab Saudi tập hợp từ 2015 không đạt được. Mục tiêu không kém cạnh dù ít ồn ào hơn là kiềm chế kẻ thù truyền kiếp Iran theo dòng Shiite luôn đối đầu với dòng Sunni ngay từ buổi bình minh của Hồi Giáo nghìn năm trước. Pakistan, đồng minh ruột của Trung Quốc, được mời ở ngôi minh chủ song từ chối với chính sách bắt cá hai tay.
Ý tưởng bỗng hồi sinh chỉ bởi lý do ngược lại-thích Mỹ. Tại thủ đô Riyadh, trong không khí tiếp đón vô tiền khoáng hậu tháng 5/2017 của nước chủ nhà có thu nhập bình quân 25.000 USD gấp hơn ba lần Iran, tổng thống Donald Trump nghe giới thiệu đề án Liên minh Chiến lược Trung Đông (MESA) hay Arab NATO. Chìa MESA cùng lúc tặng Mỹ hợp đồng mua vũ khí khổng lồ 167 tỷ USD đủ thấy Riyadh háo hức lắm.
Một mặt, MESA bộc lộ khả năng Trump áp dụng kỹ thuật đàm phán kinh tế vào chính trị. Bất chấp được lên mây xanh ở Riyadh rồi Hoàng Thái tử Mohammed bin Salman 32 tuổi, người được cho sẽ kế vị ngôi vương, sang Mỹ tháng 3/2018 hết cam kết thương vụ 400 tỷ USD trong 10 năm đến tụng ca quan hệ lưỡng quốc lâu đời nhất trong số 17 nước Trung Đông, Trump vẫn không vội. Song tỷ phú 72 tuổi nhập cuộc lẹ sau khi dừng thoả thuận hạt nhân Iran hồi tháng 5. Kế hoạch hội đàm ngày 12-13/10 ở Washington với tám nước tiềm năng gia nhập Arab NATO được công bố tức thì.
Mặt khác, MESA chỉ ra xu hướng hình thành liên minh theo cách mới. Không giống NATO được nuôi dưỡng chủ yếu bởi Mỹ từ 1949, trò chơi MESA phát xuất từ nhu cầu nội tại là chính và các thành viên về cơ bản sẽ gánh chi phí. Bất chấp loạt trở ngại mà nhiều người cảnh báo, Arab NATO nếu thành hiện thực có thể gây nhiều ngạc nhiên cho tư duy chính trị truyền thống vốn luôn mặc định Mỹ phải rải tiền cho ai là đồng minh. Và cũng nên xem vì sao các nước có tiền vẫn chỉ muốn nương vào Mỹ thay vì các cường quốc khác.
