Thổn thức bản nghèo - Kỳ 2: Lắng nghe dân nghèo nói

Ai về Nậm Nơn

Để khai sinh ra dòng Lam Giang thơ mộng trữ tình, vun vén bồi đắp phù sa nuôi dưỡng bao thế hệ con người xứ Nghệ, thì phải kể đến mối lương duyên của đôi dòng Nậm Mộ, Nậm Nơn tại Cửa Rào. Nếu ai đã từng ngược nguồn sẽ cảm thấy may mắn bởi chứng kiến được sự hùng vĩ, điệp trùng của sông nước, núi rừng. Nhưng giờ đây, khi hàng loạt nhà máy thủy điện xây dựng, cảm giác ngược nguồn trên dòng sông mang bao hồn cốt ấy đã mất đi. Bao nhiêu dấu tích lịch sử, văn hóa bản địa miền núi xứ Nghệ chìm xuống lòng hồ mênh mông. Không còn những ghềnh thác cheo leo, những bản làng trù phú, những điệu múa, điệu xòe bên bờ sông yên ả. Thủy điện mọc lên dày đặc, cắt xé từng khúc sông, biến những giá trị của cái đẹp dĩ vãng thành mai một dần theo dòng chảy thời gian.

Người dân bản Xằng Trên lên rẫy trồng trọt, xuống sông đánh cá

Rời dòng Nậm Mộ đang ngày đêm thổn thức, chúng tôi sang xã Mỹ Lý (huyện Kỳ Sơn) nơi dòng Nậm Nơn hòa vào đất Việt. Qua những cung đèo uốn lượn giữa núi rừng ngút ngàn, chân chạm Mỹ Lý cũng là lúc chính ngọ. Gặp Chủ tịch UBND xã Mỹ Lý Lương Văn Bảy, chúng tôi ngỏ ý, muốn lên Yên Hòa, Xằng Trên. “Giữa tháng 6 có một đoàn khảo sát của dự án thủy điện Mỹ Lý - Nậm Mô cũng muốn lên các bản ấy để khảo sát lại nhưng xã và đồn biên phòng kiên quyết không cho. Dự án treo hơn chục năm nay, dân khốn khổ lắm rồi và họ cũng không đồng tình với việc xây dựng thêm thủy điện ở địa bàn nữa”, ông Bảy cho biết.

Người dân bản Xằng Trên lên rẫy trồng trọt, xuống sông đánh cá

Nhắc đến Dự án thủy điện Mỹ Lý - Nậm Mô, Chủ tịch UBND xã Mỹ Lý bày tỏ sự quan ngại bởi 10 năm qua, các công trình hạ tầng như trường học, đường giao thông, nhà cộng đồng, điện lưới, nước sinh hoạt… không thể đầu tư vào. Phân tích cái được, cái thiệt khi có thủy điện, ông Bảy trầm ngâm giây lát rồi lắc đầu nói: “Các bản Yên Hòa, Xằng Trên, Xiêng Tắm, Xốp Tụ, Hoa Lý sẽ biến mất dưới lòng hồ, thuyền bè chài lưới cũng không thể tồn tại vì nguồn lợi thủy sản mất hết. Sáng có nước, chiều khô cạn thì cá nào ở được? Đó là chưa nói đến mất đất sản xuất, mất rừng, thay đổi hệ sinh thái. Dự án cứ treo mãi khiến dân hoang mang. Trong các cuộc tiếp xúc cử tri, người dân không đồng ý làm thủy điện. Đối với chính quyền xã cũng vậy, từ năm 2019, những lộ trình về nông thôn mới, chương trình 135, khi có nguồn vốn, xã sẽ bố trí triển khai bình thường, không quan tâm đến dự án thủy điện nữa. Tội người dân quá, thiệt thòi hơn 10 năm rồi”.

Tới Xằng Trên

Trời chiều biên viễn, những cơn mưa nặng hạt khiến đại ngàn hun hút hoang vu thêm ảm đạm, buồn hắt buồn hiu. Đường bộ vào Xằng Trên trơn trượt hiểm nguy với dốc dựng đứng, vực thăm thẳm làm chùn bước bất cứ ai có ý định vào bản. Bỏ ý định đi đường bộ, chúng tôi được anh Lô Văn Nót (Cán bộ địa chính xã Mỹ Lý) dẫn xuống bờ sông Nậm Nơn để lên thuyền độc mộc ngược dòng. Khác với lần trước tôi lên tháp cổ Yên Hòa, Nậm Nơn hôm nay nước lớn và lạ lắm. Từng mỏm đá thập thò, nhấp nhô nắn dòng chảy xiết tạo độ khó cho người lái thuyền. Nhưng với người dân Mỹ Lý, Nậm Nơn quá đỗi thân thuộc, từ đánh bắt cá, đi rừng, đi rẫy, thăm thân, thậm chí là nước sinh hoạt cũng dựa vào dòng sông này. Từ bao đời, sông Nậm Nơn là lẽ sống, ý thức tâm linh của cộng đồng dân tộc Thái, Khơ Mú ở chốn thâm sơn, cùng cốc.

Thuyền cập bãi bồi ven sông, chúng tôi tới Xằng Trên, điểm đến là nhà ông Lô Hoành (Bí thư chi bộ). Thấy khách lạ vào bản, trên mỗi căn nhà sàn, người dân ló đầu qua ô cửa nhỏ như để dò xét. Trên đường, chúng tôi gặp chị Vi Thị Phượng gùi rau, củ trên rẫy về, gặp ông Vi Long mang chài xuống sông bắt cá, thấy những đứa trẻ đùa vui bên bậc sàn, cuộc sống yên bình ở bản Xằng Trên… “Dự án thủy điện ấy à? Dân không cho làm nữa. Dân vốn khổ rồi, có thủy điện, dân thêm khổ nữa, không chịu được đâu”, ông Lô Hoành bức xúc khi chúng tôi nhắc đến dự án thủy điện Mỹ Lý - Nậm Mô đang manh nha trên địa bàn.

Nhìn về những ngôi nhà sàn san sát, ông Hoành chia sẻ: “Hằng ngày, sau giờ lao động sản xuất trên nương rẫy, người dân lại về đi chài lưới trên sông. Chăm chỉ như thế là không lo đói lại còn có cá, tôm, bữa ăn có chất mặn. Chứ làm thủy điện rồi thì còn gì nữa. Trước đó, người của dự án thủy điện về bản nói với dân là đang đợi ngoài bộ, ngành, họ không nói thời gian triển khai, không nói chuyện đền bù. Nhà cửa mục nát, hư hỏng, dân muốn làm mới thì họ nói để làm thủy điện. Cứ nghĩ, dự án sớm triển khai và vì làm nhà gỗ, dân ngại tháo ra, lắp vào sẽ hư hỏng. Nhưng đợi mãi, có thấy gì đâu. Hơn 164 hộ dân của bản cứ dài cổ ngóng chờ vậy”.

Nghe Bí thư chi bộ nói, ở ngôi nhà kế cạnh, chị Vi Thị Sen (SN 1984) lên tiếng vọng sang: “Từ năm 2019, bản chúng tôi đã kiên quyết không cho làm thủy điện nữa rồi. Nhà cửa nào hư hỏng thì sửa lại, có tiền thì làm mới. Nãy các anh lên bản thấy bãi bồi bên sông đó, đất tốt trồng được đủ loại rau như rau lang, rau muống… Còn rẫy cũng nằm ven sông, trên rẫy có ngô, có lúa, thủy điện chặn dòng, dân lấy đâu đất trồng trọt. Mớ cá này cũng mới bắt từ sông về”, nói đoạn, người phụ nữ đưa rổ cá ra chứng thực. Không chỉ người dân Mỹ Lý phản đối và kiến nghị dừng dự án thủy điện mà những ngày trước, người dân bản Nhãn Lỳ (xã Tà Cạ - Địa điểm chọn xây dựng thủy điện Nậm Mô 1) cũng đồng quan điểm. Anh Vi Văn Tuấn cho hay: “Làm thủy điện rồi dân phải di dời đến chỗ không có đất sản xuất, nếu có thì cằn cỗi, được ít mất nhiều. Xã có 3 thủy điện mà có giải quyết được điện lưới cho dân đâu”.

Rời Xằng Trên khi cơn mưa rừng chưa ngớt. Tiếng thở dài của các bậc cao niên trong bản cùng ánh mắt ngây thơ của đám trẻ cứ đeo bám chúng tôi. Thuyền độc mộc xuôi dòng Nậm Nơn, tiếng mưa, tiếng máy nổ phá tan sự tĩnh lặng rừng già. Cuộc sống của người dân nghèo ra sao khi thủy điện ngoi lên và họ phải lăn lộn mưu sinh trên lòng hồ?

(Còn nữa)