Thoát hiểm và chuyện người anh hùng

Trên đường đi thỉnh thoảng lại gặp các điểm chốt, vị trí canh gác của bộ đội công an và cả của tự vệ Đoàn Địa chất 305. Căng thẳng một hồi lâu rồi cũng qua khu vực nguy hiểm. Đến một khúc quanh, bất thần giật nảy mình bởi hai phát súng K44 nổ rất gần. Theo phản xạ, cả lũ bệt xoài ra rất nhanh. Nhưng tiếng cười của anh tự vệ kèm động thái hất khẩu súng chéo qua vai rất nhanh.

Trước mắt chúng tôi một con bò đang nằm giãy giụa. Lát sau mới vỡ ra cơ sự. Trước lúc đưa nhóm nhà báo lên trận địa của Đoàn Địa chất 305 anh em có bàn làm cách nào đó kiếm con bò chạy loạn để cải thiện. Hỏi ra mới biết phong trào tăng gia chăn nuôi của Đoàn 305 rất khá. Chị em nuôi được hơn trăm con bò theo phương thức thả đàn. Còn lợn gà không kể. Sau ngày 17/2 mọi thứ mất sạch. Đám bò chạy loạn biến đâu hết hay bị địch thịt hết rồi cũng nên. Nãy vừa may có mấy con lạc vào khúc quanh này nên cậu tự vệ đã nhanh tay hạ để cải thiện bữa chiều.

Tôi không nhớ chiều tối ấy chúng tôi ngồi với nhau ăn bữa cơm dã chiến ở vị trí nào mà có cái nhà hai tầng bị đạn pháo địch tiện mất tầng hai, còn sót lại tầng một.

Xẩm tối lạnh run. Cả lũ quây quần quanh bếp lửa. Của đáng tội con bò gầy và thịt dai nhách  nhưng mấy ngày nay ăn uống lớt chớt tuyền lương khô nên bữa ăn hôm đó như đại tiệc!

Chuyện một hồi rồi chúng tôi díp mắt cả lại. Nhà báo kiêm thi sĩ Phạm Hồ Thu và một chị ở công đoàn được bố trí ở ngách trong cùng của tầng một.

Đang say giấc không biết trời đất gì thì tôi bị lay dậy. Mở mắt ra tối om om. Bếp lửa đã tắt tự hồi nào. Hình như có người dập chứ thứ củi ổi chắc khừ bằng bắp chân có mà đượm suốt đêm. Rồi giọng anh trinh sát phía cửa nhỏ nhưng đanh: Các đồng chí nhà báo thông cảm. Chúng ta ở đây không an toàn. Phải tạm sơ tán…

Hơi bực mình lẫn ngại, đang giấc thế này! Đi sơ tán là đi đâu bây giờ. Nhưng sực nhớ đến lời dặn của anh Thái Lan trưởng đoàn nhất nhất phải chấp hành!

Nguyễn Bá Lại

Kim đồng hồ dạ quang chỉ mới mười một giờ hơn. Mò mẫm trong màn đêm theo lời anh trinh sát không được dùng đèn pin, chúng tôi ôm theo chăn sấp ngửa dễ đến nửa cây số đến một khu lán trại tạm bợ. Cũng không được đốt lửa và dùng đèn pin, việc phân công chỗ nằm cũng mau chóng ổn thỏa.

Đang giấc và không biết đã ngủ lâu chưa nhưng tiếng nổ đinh tai đã bốc cả lũ dậy. Tiếp theo lại một loạt tiếng nổ khác… Chưa kịp hiểu chuyện gì đã xảy ra nhưng chất giọng đanh sắc của anh trinh sát đã ghìm chúng tôi xuống chờ lệnh.

Cho đến tận bây giờ sau 40 năm, âm thanh kinh hoàng xé toang giấc ngủ ở vùng biên viễn Bát Xát, Lào Cai vẫn chưa lặng hẳn trong tâm trí những người làm báo năm ấy.

Sau đó thì yên. Yên tĩnh tuyệt đối. Cái yên tĩnh như giả dối, không thật. Sáng bửng tưng, anh lính trinh sát mới cho chúng tôi biết tình hình. Sự xuất hiện của tốp nhà báo; con bò bị bắn; bữa cơm chiều hơi bị huyên náo; Và cả ngôi nhà hai tầng sót lại một tầng hình như đã nằm trong tầm ngắm của lũ thám báo địch. Ngó lại ngôi nhà hai tầng chiều qua còn què quặt, trong ánh ngày buổi mai mới rạng thoắt tan tành thê lương không còn một mảnh tường nào nguyên vẹn bởi đạn xuyên B40 và lựu đạn. Ai nấy đều kinh hoàng cùng cảm phục cho sự trù liệu của chiến sĩ trinh sát dẫn đường!

Trước thời điểm lên Bát Xát, chúng tôi gần như đã thuộc nằm lòng những dòng thông báo ngắn ngủi của Tổng cục Địa chất về tấm gương chiến đấu hy sinh của kỹ sư Nguyễn Bá Lại, Trưởng phòng Kỹ thuật kiêm Trung đội trưởng tự vệ của Đoàn Địa chất 305.

Nguyễn Bá Lại đã dũng cảm, mưu trí cùng đồng đội đẩy lùi nhiều đợt phản công của quân xâm lược bao vây khu mỏ đồng Sin Quyền nằm ở khu vực biên giới xã Cốc Mỳ, huyện Bát Xát, tỉnh Hoàng Liên Sơn (nay thuộc tỉnh Lào Cai) ngày 17/2/1979.

Đặc biệt kỹ sư Nguyễn Bá Lại đã trực tiếp tiêu diệt 7 tên địch, thu 1 khẩu súng AK và lấy thân mình che quả lựu đạn đang xì khói sắp nổ mà địch ném vào trận địa của ta.

Kỹ sư Nguyễn Bá Lại đã anh dũng hy sinh tại chỗ nhưng hành động anh hùng của anh đã bảo vệ an toàn cho 6 đồng đội cùng trong chiến hào, đồng thời góp phần thiết thực cùng đồng đội đảm bảo cho hơn 300 người, phần lớn là người già và trẻ nhỏ, rút lui về hậu cứ an toàn cùng với toàn bộ tài liệu quý là những kết quả khảo sát, thăm dò mỏ đồng Sin Quyền.

Những ngày ở Sin Quyền Bát Xát, chúng tôi may mắn được gặp tổ chiến đấu của Nguyễn Bá Lại. Được ngồi với kỹ sư địa vật lý Dương Thế Bình bạn chiến đấu chốt cơ quan hôm 17/2 đồng thời đã cùng Nguyễn Bá Lại chung lo công việc suốt 5 năm trời gian khó ở đội khảo sát Pìn Ngan Chải.

Thoáng để ý thấy phóng viên Nguyễn Hiếu của Đài tiếng nói Việt Nam và phóng viên báo Nhân Dân Phạm Thị Sửu (về sau là 2 nhà văn và nhà thơ khá nổi) vừa ghi chép vừa lau nước mắt khi nghe Dương Thế Bình kể về Nguyễn Bá Lại.

… “Suốt 5 năm anh em làm việc không có điện phải thắp đèn dầu. Lại tính tình điềm đạm, lúc đầu không dễ gần, nhưng Lại là vua tiếu lâm. Tính thoải mái, ăn uống ra sao cũng được. Lại tỷ mẩn nuôi rất nhiều ong. Kỳ lấy mật thường đem cho anh em. Là kỹ sư ở Nga về, Lại rất chăm bổ túc tiếng Nga cho Bình và anh em trong phòng kỹ thuật. Lại đặt mua đều đặn  báo Văn Nghệ, Phụ Nữ, Tiền Phong, Thể dục thể thao, Sức khỏe… cho phòng kỹ thuật. Mặc dù báo về rất chậm có khi hàng tháng nhưng phòng giữ không để thiếu tờ nào. Đọc xong đóng thành từng tập. Nguyễn Bá Lại cũng là người thích làm thơ và sưu tập ảnh”...