Theo Cục Bảo vệ Thực vật (Bộ NN&PTNT), từ tháng 5/2018 đến nay, cơ quan kiểm dịch thực vật phát hiện 1,6 triệu tấn lúa mỳ (khoảng 1.000 lô) nhiễm cỏ kế đồng ( tên khoa học là Cirsium arvense), phần lớn nhập khẩu từ Mỹ, Canada và Nga. Đây là một tỷ lệ rất lớn, so với con số cả nước nhập từ đầu năm đến nay chỉ hơn 4 triệu tấn.
Cục BVTV cho biết, cỏ kế đồng là đối tượng kiểm dịch thực vật của Việt Nam. Nếu để loại sinh vật ngoại lai này xâm nhập, sản xuất nông nghiệp, môi trường có thể bị đe dọa nghiêm trọng. Bài học là việc xử lý cây ngoại lai như mai dương, bìm bôi hoa vàng… xâm nhập vào nước ta trước đây đang gây rất khó khăn và vô cùng tốn kém.
Cỏ kế đồng là loài cỏ lâu năm gây thiệt hại lớn cho ngành nông nghiệp và xâm hại môi trường tại các nước mà chúng xuất hiện do tính thích nghi cao, sinh sản và lây lan rất nhanh bằng cả hình thức vô tính và hữu tính.
Loài cỏ này có khả năng phát triển tại các vùng khí hậu khác nhau từ vùng ôn đới đến nhiệt đới, từ vùng khô hạn đến vùng đất ngập nước xem kẽ, từ vùng sản xuất nông nghiệp, đồng cỏ chăn nuôi đến bờ đê, bờ sông, đường giao thông hay cả đất rừng.
Mỗi cây có thể sản sinh ra 5.000 hạt dễ dàng phát tán nhờ gió, dòng nước, kênh mương thuỷ lợi, động vật và hoạt động của con người. Rễ cỏ có thể ăn sâu xuống 3 mét và lan rộng đến 6 m, từ các đoạn rễ sẽ hình thành nên các cây mới để tiếp tục xâm hại.
Theo các chuyên gia Bảo vệ thực vật, cỏ kế đồng có nguồn gốc tại châu Âu sau đó lây lan sang Hoa Kỳ, Canada và một số quốc gia khác do nhập khẩu, vận chuyển các lô hàng bị nhiễm hạt của loài cỏ này. Loài cỏ này có với khả năng thích nghi và phát triển rất tốt tại nhiều vùng sinh thái khí hậu và đất đai khác nhau.
Đến nay, loài cỏ này đã xuất hiện tại các châu lục trên toàn thế giới (trừ châu Nam Cực) như: Nam Mỹ, Bắc Mỹ, châu Phi, châu Á, châu Âu, châu Đại Dương.
Chúng có thể xuất hiện và gây hại rất mạnh tại các vùng có khí hậu cận nhiệt đới và nhiệt đới tương tự Việt Nam như: Tây Ban Nha, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Pakistan, Úc, Angola, Tuynisi, Nam Phi, Zimbabwe, Sudan, các bang New Jersey, California, Oklahoma, Hawai …của Hoa Kỳ.
Cỏ kế đồng nguy hiểm thế nào?
Cỏ kế đồng là loài cỏ có khả năng xâm hại cao, có thể gây hại nghiêm trọng cho hơn 27 loại cây trồng (ngô, đậu tương, các loại đậu đỗ, hành, tỏi, ơt, các loại dưa, bông, cải bắp, cà rốt, các loại cây họ hoa thập tự, bầu bí, cà chu, khoai tây, cà, nho….), xâm lấn đồng cỏ chăn nuôi tại 40 quốc gia trên thế giới.
Về khía cạnh môi trường thì đây là loại cỏ xâm hại đến môi trường tự nhiên, xâm lấn bãi cỏ, bờ sông, đất rừng, vùng đất ngập nước xem kẽ... Khi loài cỏ này đã thiết lập quần thể thì không thể diệt trừ triệt để và chúng sẽ nhanh chóng lây lan và lấn át các loài thực vật bản địa, làm giảm đa dạng sinh học.
Cơ quan kiểm dịch vật đang áp dụng biện pháp tình thế xử lý cỏ kế đồng trong lúc chờ đàm phán với các nước Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, cỏ kế đồng được xem là loài cỏ xâm hại nhất trên trái đất, mang tính toàn cầu.
Do đặc tính sinh sản, lây lan nhanh, khó phòng trừ, khả năng gây thiệt hại lớn cho nông nghiệp, xâm hại môi trường tự nhiên, nên tất cả các quốc gia đều ngăn chặn sự xâm nhập, đồng thời áp dụng biện pháp phòng trừ nếu chúng đã xâm nhập và gây hại của cỏ kế đồng.
Hiện nhiều nước và vùng lãnh thổ như: Úc, Brazil, Argentina,Mexico, Israel, Hàn Quốc, Indonesia, Thái Lan, Đài Loan, Campuchia… xếp loại cỏ này là đối tượng kiểm dịch thực vật và áp dụng các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt để không cho chúng xâm nhập, lây lan theo hàng hoá nhập khẩu vào trong nước.
Ngay tại Hoa Kỳ, dù loài cỏ này đã xuất hiện và gây hại phổ biến nhưng vẫn được xếp vào danh sách nhóm 1- các loài cỏ gây hại nguy hiểm (noxious weed) và xâm hại (invasive) vì rất khó phòng trừ (phải dùng các loại thuốc trừ cỏ như Paraquat, Glyphosate…); khả năng lây lan rất nhanh, sức chống chịu, thích nghi với môi trường rất tốt.
Hàng năm loài cỏ này làm giảm năng suất, gây thiệt hại trực tiếp về kinh tế hàng trăm triệu USD và mất thêm hàng chục triệu USD chi phí phòng trừ chúng. Ngoài ra, do loài cỏ này nên nhiều quốc gia hạn chế nhập khẩu các nông sản có nguy cơ nhiễm cỏ.
Do sự nguy hiểm của loài cỏ kế đồng, từ những năm 1865, Canada đã ban hành Đạo luật về phòng trừ cỏ kế đồng và phạt tiền những cá nhân vi phạm không phòng trừ loài cỏ nguy hại này.
Tại Hoa Kỳ, hầu hết các bang đều xếp loại cỏ này là loài cỏ nguy hại bắt buộc áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt để ngăn chặn sự lây lan. Thậm chí, các bang như Connecticut, Arizona, Minnesota, Ohio… còn quy định cấm loài cỏ này.
Quy định của Chính phủ liên bang Hoa Kỳ cũng quy định nếu kiểm tra trên mẫu lấy từ các lô hàng nhập khẩu mà bị phát hiện có hạt cỏ kế đồng thì lô hàng đó cũng sẽ không được cho phép nhập khẩu và bắt buộc tái xuất.
Mới đây, để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhập khẩu lúa mỳ, Cục Bảo vệ thực vật đã tạm thời lùi thời hạn áp dụng biện pháp tái xuất từ 1/11/2018 và duy trì việc kiểm soát theo tình thế. Bộ NN&PTNT cũng sẽ đàm phán với các nước có nguồn hàng bị nhiễm cỏ kế đồng là Mỹ, Canada, Nga để tìm giải pháp xử lý.
