Nét diễn tỉ mỉ, sáng tạo
NSND Trần Tiến sinh năm 1937 tại Hà Nội, trong gia đình có hai anh em. Ông có anh trai là NSƯT Trần Văn Nghĩa từng là Giám đốc Nhà hát múa rối Trung ương. Nghệ sĩ Trần Tiến bắt đầu hoạt động nghệ thuật từ 1954, khởi đầu với chèo qua một số vai diễn hề gậy, hề chèo ấn tượng.
Năm 1961, ông học khóa diễn viên Trường Nghệ thuật Sân khấu cùng các tên tuổi gạo cội như các NSND Thế Anh, Đoàn Dũng, Trọng Khôi, NSƯT Thanh Tú... Ra trường, ông về công tác tại Đoàn Kịch nói Trung ương (nay là Nhà hát Kịch Việt Nam) cho đến khi nghỉ hưu.
 |
NSND Trần Tiến được đánh giá là tên tuổi hàng đầu của sân khấu kịch phía Bắc. |
Đối với NSND Doãn Châu - nguyên Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam - NSND Trần Tiến là một trong những diễn viên kịch nói xuất sắc nhất Việt Nam. Ông cho rằng bây giờ rất khó để tìm được một diễn viên kịch nói như NSND Trần Tiến. “NSND Trần Tiến là người có thiên bẩm trong diễn xuất. Những vai diễn của ông rất xuất sắc và để lại ấn tượng sâu sắc cho người xem”, NSND Doãn Châu nói với Tiền Phong.
NSND Trần Tiến có thể đóng đa dạng thể loại, từ chính kịch cho đến hài kịch. Tên tuổi của ông gắn với một số vai diễn như Nguyễn Trãi trong Nguyễn Trãi ở Đông Quan, Đại Cát trong Quẫn, Đế Thích trong Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Hoài Nghi trong Chuông đồng hồ điện Kremlin, cố vấn ái tình trong Kén rể...
“NSND Trần Tiến đóng được nhiều vai. Mỗi vai diễn được ông khắc họa một cách khác nhau, vô cùng sáng tạo và luôn gây bất ngờ cho khán giả, tạo hiệu quả rất tốt cho vở kịch”, NSND Doãn Châu chia sẻ.
 |
Nghệ sĩ Nguyễn Hải và NSND Trần Tiến trong phim Chuyện làng Nhô. Ảnh: CMH. |
Theo NSND Doãn Châu, lối diễn của NSND Trần Tiến rất tỉ mỉ, chính xác. Phong cách làm việc nghiêm túc, sáng tạo của NSND Trần Tiến khiến tất cả đạo diễn đều muốn làm việc với ông.
Trong mắt NSƯT Nguyễn Thị Thu Hà (Hà Eva), NSND Trần Tiến là “nghệ sĩ vô cùng tài hoa”. Bên cạnh các vở diễn gắn với tên tuổi của NSND Trần Tiến như Hồn Trương Ba da hàng thịt, Quẫn... NSƯT Thu Hà nhớ về bậc tiền bối của Nhà hát Kịch Việt Nam trong vở Nghêu Sò Ốc Hến.
“Ông vào vai thầy bói trong Nghêu Sò Ốc Hến diễn cùng nghệ sĩ Văn Hiệp. Đến cảnh Trần Tiến đi ăn trộm bị lộ, anh ấy chổng ngược người, một bàn chân cứ ngoáy loạn trên không trung… Mỗi đêm tôi ngồi trong cánh gà cứ bò ra mà cười. Phải nói đấy là một lối diễn không theo nguyên tắc hay quy luật nào, đơn giản chỉ là cảm xúc của nghệ sĩ kiểu "tôi thấy thế là hợp lý, tôi thích thế". Một cách diễn vô cùng phóng khoáng”, NSƯT Thu Hà chia sẻ với Tiền Phong.
 |
NSND Trọng Khôi và NSND Trần Tiến trong Hồn Trương Ba da hàng thịt. Ảnh: CMH. |
Với Người cha thô bạo, ông vào vai ông hàng xóm tọc mạch với cách xử lý vai diễn rất riêng. “Cứ tưng tửng vào nhà người ta, nói đủ thứ chuyện, nói tràng giang đại hải rồi đi ra, không cần biết mình nói gì và có ai nghe không … Trên sân khấu lúc đó các nhân vật gần như bất động (tôi đóng Tania - con gái Người cha thô bạo) chỉ có Trần Tiến nói, diễn, độc thoại một lớp kịch dài rồi đi ra”, NSƯT Thu Hà nhớ lại. Vai người cha thô bạo do cố NSND Đoàn Dũng thể hiện, cũng là vai diễn để đời và "không thể thay thế".
Không chỉ là gương mặt có tiếng trên sân khấu kịch, NSND Trần Tiến lấn sân sang phim ảnh, tham gia một số bộ phim như Thằng Bờm, 5 ngày làm Thượng đế, Chuyện làng Nhô, Hà Nội 12 ngày đêm, Những người săn lùng cái đẹp, Bi đừng sợ…
Nghệ sĩ “ham vui”
NSND Doãn Châu vô cùng tiếc nuối khi chưa thể đến thăm người bạn gắn bó 60 năm qua. NSND Doãn Châu chia sẻ với Tiền Phong, ông dự định kết thúc kỳ nghỉ Tết Nguyên đán Quý Mão sẽ đến thăm "ông bạn già", nhưng giờ đã quá muộn. Lần cuối NSND Doãn Châu gặp NSND Trần Tiến vào năm 2021, khi đó, NSND Trần Tiến liên tục phải dùng máy thở nhưng vẫn rất nhanh nhẹn.
 |
Năm 2021, NSND Doãn Châu (phải) đến thăm NSND Trần Tiến. Ảnh: NVCC. |
Tuy không có nhiều cơ hội diễn chung với NSND Trần Tiến nhưng NSND Doãn Châu có thời gian dài đi sơ tán cùng gia đình NSND Trần Tiến. Đây cũng là khoảng thời gian ông có nhiều kỷ niệm nhất với NSND Trần Tiến.
"Thời đó, NSND Trần Tiến ngày đi săn chim, chiều về sẽ gọi Lê Khanh đi mua rượu cho chúng tôi. Sau đó tôi và ông Tiến bắt đầu trải chiếu ra đầu hè để ngồi uống rượu và tâm sự", NSND Doãn Châu nhớ lại.
Ông không giận ai lâu, rất hòa đồng. Ông quan niệm cuộc đời này là một cuộc chơi, một cuộc vui nên tôi không thấy ông thù hằn điều gì" - NSND Doãn Châu.
Bên cạnh tính cách vui vẻ, hoà đồng, sự gắn kết của NSND Doãn Châu và NSND Trần Tiến được duy trì, kéo dài là nhờ sự tương đồng trong lối suy nghĩ, sáng tạo nghệ thuật.
"Năm 1990, vở Hồn Trương Ba, da hàng thịt được chọn tham dự Liên hoan sân khấu kịch quốc tế tại Liên Xô cũ. Tôi và NSND Trần Tiến liên tục góp ý, giúp đỡ nhau để các nhân vật trong vở kịch hay hơn. Sau khi họp bàn chúng tôi đưa ra nhiều kết luận vô cùng tâm đắc. Cách suy nghĩ, cách sáng tạo của chúng tôi giống nhau cho nên tôi rất quý NSND Trần Tiến", NSND Doãn Châu nói.
NSND Trần Tiến được nhiều người trong giới nghệ sĩ yêu mến bởi ông hòa đồng, vui vẻ. "Ông không giận ai lâu. Ông quan niệm cuộc đời này là một cuộc chơi, một cuộc vui nên tôi không thấy ông thù hằn điều gì", NSND Doãn Châu kể.
