Thưa ông, xã hội rất mong muốn có nhiều cơ sở trường chuyên, lớp chọn để gửi gắm con em, tại sao lâu nay mô hình trường chuyên bị cấm ở bậc THCS và hạn chế cả ở bậc THPT?
Cách đây hàng chục năm, trường chuyên được xuất phát từ lớp Toán đặc biệt của trường ĐH Tổng hợp Hà Nội rồi phát triển ra theo mô hình lớp Toán của ĐH Lomonoxop (Nga). Sau một thời gian, lớp Toán đem lại hiệu quả lớn rồi lan ra mạnh mẽ các môn khác như Lý, Hóa, Sinh, thậm chí các môn xã hội đồng thời mở rộng phạm vi ra nhiều trường chuyên ở các tỉnh. Sau đó, lại đẻ ra trường chuyên lớp chuyên THCS, tiểu học. Thậm chí, trong hệ thống trường chuyên, không chuyên lại hình thành các lớp chọn tập hợp em giỏi của trường. Tiếp theo, có một thời gian nảy sinh hiện tượng phụ huynh, học sinh tìm mọi cách như “chạy trường”, luyện lò để được vào lớp chọn, trường chuyên làm biến tướng mục đích ban đầu và hình thức hoạt động của nó.
Năm 1996, T.Ư họp hội nghị ban hành nghị quyết T.Ư II khóa 8 bắt đầu thảo luận vấn đề này. Và khi đó, chúng ta chủ trương phải kiểm soát sự phát triển trường chuyên trong giới hạn hẹp để đáp ứng mục tiêu ban đầu của mô hình và đi đến quyết định: trường chuyên chỉ chấp nhận ở mức THPT và mỗi tỉnh chỉ có một trường, trừ các tỉnh về sau như Hà Nội sáp nhập Hà Tây vào thì có nhiều hơn. Ngoài ra, tất cả trường chuyên dưới cấp THPT đều phải bỏ hết, từ đó cũng không được phép tổ chức thi cử, lựa chọn để lập ra lớp chọn nữa.
Vậy tại sao, trên thực tế vẫn tồn tại trường THCS trong mô hình trường chuyên như THPT chuyên Hà Nội Amsterdam chẳng hạn, thưa ông?
Trước đây, nguồn học sinh để tuyển chọn vào trường chuyên thường thông qua các cuộc thi học sinh giỏi các cấp. Sau khi mô hình trường chuyên bị hạn chế, một số trường đã có cách “lách” luật. Ví dụ như Trường Chu Văn An là chuyển đổi sang chuyên từ một trường chất lượng cao hay như Trường THPT Chuyên Hà Nội Amsterdam đào tạo cả học sinh từ THCS với mục tiêu là lấy nguồn cho khối THPT. Khi đi giám sát, mọi người cứ gọi THCS là chuyên nhưng tôi khẳng định: đó là cấp học bình thường, chấp hành nội quy, quy chế đào tạo của một trường bình thường nhưng thực chất lại đào tạo nguồn cho trường chuyên.
GS.VS Đào Trọng Thi. Thưa ông, trường chuyên hoạt động có ý nghĩa như thế nào mà thu hút học sinh, phụ huynh đến vậy?
Trước khi bị biến tướng, mô hình trường chuyên ở các cấp bậc đều rất có ý nghĩa. Đặc biệt đối với những nước có điều kiện kinh tế khó khăn như Việt Nam. Chúng ta chưa có điều kiện để đầu tư, bồi dưỡng cho đông đảo học sinh giỏi, học sinh có năng khiếu ở tất cả các trường thì chúng ta lựa chọn ra những em đặc biệt xuất sắc, có năng lực học tập nổi trội để tập trung nguồn lực, thầy giỏi, cơ sở vật chất tốt bồi dưỡng, đào tạo các em trở thành nhân tài. Những nhân tài được đào tạo chuyên sâu về Toán, Lý, Hóa, Sinh... sau này trở thành những nhà khoa học, nhà nghiên cứu phục vụ đất nước. Mà đào tạo nhân tài là trách nhiệm của quốc gia. Hồi đó, chúng tôi đấu tranh đặc biệt để đưa được câu đó vào hiến pháp. Như vậy, nhiệm vụ đào tạo nhân tài của nhà nước được ghi trong hiến pháp, và nhà nước có trách nhiệm đầu tư kinh phí để đào tạo để sau này phục vụ xã hội.
Phải nói rằng, những em học trường chuyên, có năng lực thực sự, sau này đều thành đạt rất rõ. Còn thời điểm bùng phát trường chuyên, lớp chọn, luyện thi, chạy chọt để vào chuyên thì không phải ai cũng tài năng. Nhiều phụ huynh cứ nghĩ, “chạy” cho con vào học trường chuyên là thành nhân tài. Mà nhân tài có ít thôi, phải chọn lọc chứ đỉnh cao mà nhiều thì chỉ như vỏ mít.
Theo ông, với quy mô học sinh như hiện nay có cần nghĩ đến bài toán mở rộng quy mô đào tạo theo xu hướng chuyên không?
Trước đây, chúng ta phải kiểm soát vì mô hình bị phát triển biến tướng nhiều quá. Nhưng đến thời điểm này, tôi nghĩ đã có nhiều thay đổi về quy mô, điều kiện học tập. Khuôn khổ trường chuyên với quy mô chặt chẽ như hiện nay có thể không còn đáp ứng được nhu cầu phát hiện, bồi dưỡng những em thực sự có năng khiếu, thực sự có tài. Như hiện nay, mỗi tỉnh một trường chuyên, mỗi môn một lớp chuyên tôi nghĩ là nhiều em dù có năng khiếu cũng không có điều kiện để vào trường chuyên.
Ví dụ, quy mô trường chuyên ở các trung tâm lớn như Hà Nội, TPHCM có thể phải lớn hơn hiện nay. Không thể đánh đồng một thành phố có hơn 8 triệu dân như TPHCM lại đánh đồng với tỉnh Lào Cai, Bắc Kạn. Có lẽ chúng ta nên phải cân nhắc lại quy mô trường chuyên, không rầm rộ, ồ ạt quá song cũng phải đảm bảo tuyển chọn được những em thực sự có tài năng để đầu tư bồi dưỡng. Những em này nếu được đầu tư, bồi dưỡng đúng cách, sau này cực kỳ cần thiết cho đất nước.
Vậy chúng ta cần sắp xếp, quy hoạch lại như thế nào? Nếu triển khai, có khó khăn, vướng mắc gì không?
Theo tôi, nếu địa phương nhỏ thì mỗi tỉnh một trường chuyên là tập hợp đủ “hạt giống đỏ” rồi. Còn địa phương lớn, hoặc địa phương có nhiều trung tâm đô thị nên có 2-3 trường. Các trường chuyên hiện nay được đầu tư rất tốt, đặc biệt là trường chuyên ở tỉnh.
Tôi nghĩ, lâu nay đã có ý tưởng mở rộng quy mô trường chuyên, tuy nhiên chuyện mở rộng hiện nay đang vấp phải một điều cần phải khắc phục là Nghị quyết T.Ư II khóa 8 quy định hạn chế trường chuyên và chỉ tồn tại ở bậc THPT. Bây giờ, phải có cuộc vận động tạo ra được sự đồng thuận để điều chỉnh quy định không còn phù hợp. Nếu muốn, Bộ GD&ĐT có kiến nghị lên Chính phủ, sau đó Chính phủ sẽ chuyển sang Ban Tuyên giáo T.Ư để đưa vào chương trình làm việc T.Ư. Sau đó, đánh giá lại chương trình, điều gì không phù hợp mới được sửa.
Cảm ơn ông.
“Nhiều phụ huynh cứ nghĩ, “chạy” cho con vào học trường chuyên là thành nhân tài. Mà nhân tài có ít thôi, phải chọn lọc chứ đỉnh cao mà nhiều thì chỉ như vỏ mít”.
GS.VS Đào Trọng Thi
